سحر صدری؛ کاوس روحی برندق؛ علی حاجی خانی؛ محمد سعیدی مهر
چکیده
یکی از نوآوریهای علامه طباطبایی، نظریه اعتباریات است. این نظریه بر آراء ایشان در زمینههای مختلف تأثیر گذاشته است. یکی از این موارد، تفسیر آیات مربوط به مسائل اجتماعی است. علامه در این راستا حین بحث از مسائل اجتماعی به نظریه اعتباریات توجه داشته و بسیاری از آنها را بر همین مبنا توجیه و تفسیر کرده است. این تحقیق با روش جستجوی کتابخانهای ...
بیشتر
یکی از نوآوریهای علامه طباطبایی، نظریه اعتباریات است. این نظریه بر آراء ایشان در زمینههای مختلف تأثیر گذاشته است. یکی از این موارد، تفسیر آیات مربوط به مسائل اجتماعی است. علامه در این راستا حین بحث از مسائل اجتماعی به نظریه اعتباریات توجه داشته و بسیاری از آنها را بر همین مبنا توجیه و تفسیر کرده است. این تحقیق با روش جستجوی کتابخانهای و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی (توصیفی – تحلیلی) به بررسی تأثیر نظریه اعتباریات علامه در تفسیر آیات مربوط به مسائل اجتماعی در تفسیر المیزان پرداخته و به این نتیجه رسیده است که ایشان، در تبیین مسائلی چون پیدایش زندگی اجتماعی انسان، روابط اجتماعی چون اخوت و بنوت و زوجیت، کلام و زبان، قوانین اجتماعی و عقد و عهد و قسم، نظریه اعتباریات را دخالت داده و در برخی موارد دیدگاهی نو و برخلاف دیدگاههای مفسران ارائه کرده است.
امین شاهوردی؛ کاظم سام دلیری
چکیده
در این مقاله، با تأیید تأثیرگذاری و تأثیرپذیری الهیات و فیزیک از یکدیگر، نشان داده میشود که چگونه برآمدن فیزیک کوانتومی در ابتدای قرن بیستم، همگام با تغییر دادنبنیانهای فیزیک کلاسیک، مباحث جدیدی در حوزهی الهیات را پدید آورد. برای این منظور،نخست توضیحی از «مکملیت» که یکی از مهمترین دستآوردهای بور در تبیین پدیدههایکوانتومی ...
بیشتر
در این مقاله، با تأیید تأثیرگذاری و تأثیرپذیری الهیات و فیزیک از یکدیگر، نشان داده میشود که چگونه برآمدن فیزیک کوانتومی در ابتدای قرن بیستم، همگام با تغییر دادنبنیانهای فیزیک کلاسیک، مباحث جدیدی در حوزهی الهیات را پدید آورد. برای این منظور،نخست توضیحی از «مکملیت» که یکی از مهمترین دستآوردهای بور در تبیین پدیدههایکوانتومی است، به دست داده میشود و سپس از چگونگی مدخلیت آن در مباحث الهیاتی سخن به میان میآید. بدین ترتیب، روشن میشود که از یک سو «مکملیت»، در توضیح رابطهی میان علم و الهیات و تفکیک نظرگاههای مختلف آنها بر پژوهشگرانی مانند مککی مؤثر بوده است و از سوی دیگر خود وامدار آموزههای الهیاتی کیرکگارد بوده است. در ادامهی این مقاله، نشان داده میشود که صرفنظر از پذیرش یا نفی کاربرد «مکملیت» در الهیات، آنگونه که در فیزیک به کار میرود، میتوان از مدخلیت چنین آموزهای در غنا بخشیدن به سطوح مختلف تبیینی آموزههای الهیاتی درتوصیف حقایق دینی سخن گفت.
سیدمحمدعلی دیباجی؛ معصومه شاگردی
دوره 7، شماره 13 ، خرداد 1395، ، صفحه 89-104
چکیده
چکیده فیزیکدانان انسان را به لحاظ فیزیک نظری یک سیستم باز در نظر میگیرند، حال سوال اینجاست، که اگر با نگاه سیستمی به نفس انسان نگاه کنیم، چه تبعاتی در پی خواهد داشت؟ آیا میتوان ویژگی فناناپذیری را برای نفس نشان داد؟ یا ویژگی اختیار را؟از طرفی یک سیستم باز دائما در تعامل با محیط و پیرامون خود و در تبادل اطلاعات با آن به سر میبرد.ارتباط ...
بیشتر
چکیده فیزیکدانان انسان را به لحاظ فیزیک نظری یک سیستم باز در نظر میگیرند، حال سوال اینجاست، که اگر با نگاه سیستمی به نفس انسان نگاه کنیم، چه تبعاتی در پی خواهد داشت؟ آیا میتوان ویژگی فناناپذیری را برای نفس نشان داد؟ یا ویژگی اختیار را؟از طرفی یک سیستم باز دائما در تعامل با محیط و پیرامون خود و در تبادل اطلاعات با آن به سر میبرد.ارتباط این اطلاعات با نفس انسان چگونه است؟ فیلسوفان طبیعتگرا عقیده دارند که این اطلاعات در مغز جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده ودر نهایت با مرگ انسان و ازبین رفتن بدن ، نابود میشود. اما اگر بخواهیم معتقد به وجود نفس بعنوان امری غیر مادی برای انسان باشیم، باید بتوانیم بنحو معناداری از موضعی سخن بگوییم که اطلاعات فرد انسانی در آن محفوظ بوده و آن موضع متمایز از ماده باشد. در این مقاله در پی ارائه نگرشی نوین به نفس با دیدگاه سیستمی و سپس بررسی جایگاه اطلاعات (اعم از معلومات علمی ویا داده های غیر علمی) در نفس انسانی هستیم؛ مغایرت اطلاعات با ویژگیهای جسم و مادی شناخته شده در فیزیک جدید قابل تامل است.
مهیار خانی مقدم؛ علی اصغر شعاعی
چکیده
واژه «کفات» در آیه 25 سوره مبارکه مرسلات به عنوان یکی از صفت های زمین مطرح شده که دقت در آراء مفسران قرآن و تطور پیرامون مفهوم آن، می تواند نمونه ای مناسب از نقش تغییر مقتضیات فرهنگ مخاطبان در نحوه ارائه مطالب تفسیری را ارائه نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی روایات معصومان(ع)، آراء لغویان و مفسران(از قرن اول تا دوران ...
بیشتر
واژه «کفات» در آیه 25 سوره مبارکه مرسلات به عنوان یکی از صفت های زمین مطرح شده که دقت در آراء مفسران قرآن و تطور پیرامون مفهوم آن، می تواند نمونه ای مناسب از نقش تغییر مقتضیات فرهنگ مخاطبان در نحوه ارائه مطالب تفسیری را ارائه نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی روایات معصومان(ع)، آراء لغویان و مفسران(از قرن اول تا دوران معاصر) و سیر تطور آنها پرداخته است که بر اساس نتیجه آن، به رغم آنکه از تفاسیر متقدم تا تفاسیر قرن چهاردهم هجری، به دلیل رویکرد دغدغه های تفهمی مخاطبان قرآن که عمدتا ناظر به فلسفه، کلام، ادبیات، فقه و .. بود، معنای واژه «کفات» که فحوای ضمیمه و جذب کردن نسبت به زمین بود را با ادبیاتی ناظر به جایگاه آرامش و سکونت و تامین مایحتاج انسان و دفن اموات مطرح کردند، از قرن چهاردهم با ترجمه آثار علمی ناظر به رنسانس در تمدن غرب و اولویت یافتن علوم تجربی، گرایش به توضیح بر اساس اصطلاح تخصصی جاذبه در میان مفسران، فزونی یافت.
مجتبی زارعی؛ سیدابراهیم سرپرست سادات
چکیده
اگر مهمترین دغدغه جامعه علمیِ پسا انقلابی ایران، دست یازیدن به پیشرفت و بسترسازی برای تمدنآفرینی به عنوان غایتِ حرکت های علمی و پیشرفت مدار بوده است، پرسش این نوشتار از جریان شناسیِ مبتنی بر علم و مدعیان غایتِ پیشرفت، یعنی ظرفیت های دو راه، دو جریان و دو دستگاه فکریِ «فقاهتِ حکیمانه» و «روشنفکری- تکنوکراسی لیبرال» است ...
بیشتر
اگر مهمترین دغدغه جامعه علمیِ پسا انقلابی ایران، دست یازیدن به پیشرفت و بسترسازی برای تمدنآفرینی به عنوان غایتِ حرکت های علمی و پیشرفت مدار بوده است، پرسش این نوشتار از جریان شناسیِ مبتنی بر علم و مدعیان غایتِ پیشرفت، یعنی ظرفیت های دو راه، دو جریان و دو دستگاه فکریِ «فقاهتِ حکیمانه» و «روشنفکری- تکنوکراسی لیبرال» است که با یک پیشینه تاریخی قابل اعتنا، مخصوصاً از اوان مشروطیت تاکنون، در مقابل یکدیگر صف آرایی کردهاند. هدف این پژوهش، با اشاره کوتاه به ویژگیهای کلی هر کدام از آنها در حوزه علم و فناوری(از سخت افزاری تا نرم افزاری و انسانی آن)، ترسیم و برجستهسازی هماوردیِ این دو جریان در یک چشم انداز تمدنی است. بررسیهای این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و در یک مطالعهی اسنادی، نشان داد که با انقلاب اسلامی و اندیشههای فقاهت حکیمانه و پیوستگی کوششها و مجاهدتهای بسیار و مقاومت در برابر جریان متمایل به غرب، تغییرات پارادایمی مهمی در حوزه علم و فناوری صورت گرفته است؛ مشخصه کانونی آن برجسته شدن یک «مسیر متمایز» و جریانِ «علم نافع» و «مولد» در برابر جبهه پیرو تمدن هژمون جهانی، و هموار سازی و ریل گذاری راه «رستاخیز علمی»، با تلاش در بسط و تعمیق نظریه «العلم السلطان»، تحول علوم انسانی، تبدیل نظام دانایی به توانایی، حرکت در مرز علم و گام نهادن در مسیر نیازهای کشور و رهایی از تقلیل گرایی، یک سونگری و یک جانبه گراییِ توسعه مادی و این جهانی غربگرایان است، و البته غلبه گفتمانی و فراگیری آن در سطح ملی، با تداوم مجاهدتهای مومنانه اصحابِ دانشگاه ایرانی-اسلامی، و همچنین کاربست عملیاتی توصیه های اهل نقد و نظر و پیشنهادات مطرح شده در این نوشتار نیز، ممکن و نزاع دو سده اخیر را تعیین تکلیف میکند.
مجتبی زروانی؛ میلاد اعظمیمرام
چکیده
یولیوس ولهاوزن با تکیه بر یافتههای پژوهشگران پیشین فرضیۀ اسناد، نخست به بازشناسی و تفکیک اسناد تشکیلدهندۀ اسفار سته در قالب یک فرایند پویا پرداخت، سپس بر پایۀ نتایج این رویکرد انتقادی مدعی شد تاریخ اسرائیل بیانگر تطور دین اسرائیلیان است. به باور او، دین اسرائیل در دوران پادشاهی شمال (مرحلۀ اول) ماهیت طبیعی داشت، از دل زندگی روزانۀ ...
بیشتر
یولیوس ولهاوزن با تکیه بر یافتههای پژوهشگران پیشین فرضیۀ اسناد، نخست به بازشناسی و تفکیک اسناد تشکیلدهندۀ اسفار سته در قالب یک فرایند پویا پرداخت، سپس بر پایۀ نتایج این رویکرد انتقادی مدعی شد تاریخ اسرائیل بیانگر تطور دین اسرائیلیان است. به باور او، دین اسرائیل در دوران پادشاهی شمال (مرحلۀ اول) ماهیت طبیعی داشت، از دل زندگی روزانۀ مردم سر بر آورد و پیوندی استوار با آن داشت. با فروپاشی پادشاهی شمال و ظهور انبیای بعدی و اصلاحات سیاسی ـ عبادی پادشاه یوشیا (مرحلۀ دوم) دین آنها به توحید اخلاقی رسید. با فروپاشی پادشاهی جنوب و آغاز تبعید بابلی پیوند آن قوم با تاریخ و سنت منقطع شد و زمینه برای بازسازی اسرائیل جدید تحت رهبری عزرا و نحمیا فراهم شد (مرحلۀ سوم). کاهنسالاری موسایی با لوازم و ویژگیهای آن محصول این دوران است. قوم تاریخی اسرائیل اکنون قومی مقدس محسوب میشد و قداست در تمام لایههای حیات مردم ریشه دوانید. همیشه و همه جا یک دستور الاهی هست که یهودی اصیل مکلف به انجام آن باشد. تکلیف جایگزین تجربه شد. صورتگرایی بر اصالت غلبه یافت. دین سادۀ اسرائیلیان باستان در قالب ساختارگرایی خشک کهانتی مستحیل گشت و رنگ و نگاه این دیانت جدید، یهودیت، در ویراست نهایی بر کل اسفار سته فرافکنی شد.
مجید ملایوسفی؛ علی حیدری فرجی
دوره 2، شماره 3 ، خرداد 1390، ، صفحه 75-92
چکیده
یکی از مسائل مهم در تاریخ تفکر بشر مخلوق یا نامخلوقبودن عالم هستی بوده است. فیلسوفان پیش از ارسطو، هریک بهنوعی قائل به ازلی و غیرمخلوقبودن عالم هستی بودهاند. ارسطو با قائلشدن به ازلیت مقولههای حرکت، زمان، و ماده را مؤلفههای اصلی عالم هستی دانسته است و حکم به ازلی و غیرمخلوقبودن ...
بیشتر
یکی از مسائل مهم در تاریخ تفکر بشر مخلوق یا نامخلوقبودن عالم هستی بوده است. فیلسوفان پیش از ارسطو، هریک بهنوعی قائل به ازلی و غیرمخلوقبودن عالم هستی بودهاند. ارسطو با قائلشدن به ازلیت مقولههای حرکت، زمان، و ماده را مؤلفههای اصلی عالم هستی دانسته است و حکم به ازلی و غیرمخلوقبودن جهان هستی میدهد. از این حیث است که خدای ارسطو درمقام علت فاعلی عالم هستی، فقط محرک عالم است و هستیبخش آن قلمداد نمیشود. در ادیان ابراهیمی، ازجمله اسلام، خالقیت خداوند امری مسلم و بدیهی تلقی میشود. ازاینرو، ابن سینا در مسئلۀ آفرینش عالم از ارسطو فاصله میگیرد. درواقع، تصویر سینوی از عالم هستی و خداوند و رابطۀ این دو با هم متفاوت با تصویری میشود که ارسطو ارائه میدهد. ابن سینا با تقسیم حدوث به ذاتی و زمانی مدعی میشود که ازلیبودن عالم ازحیث زمانی مستلزم آن نیست که عالم هستی مخلوق خداوند نباشد. از این حیث نزد بوعلی خداوند علت فاعلی عالم است؛ صرفاً محرک نیست، بلکه معطی وجود به عالم هستی نیز تلقی میشود.
حامد صفاییپور؛ سیدمحمدعلی حجتی؛ ابراهیم آزادگان؛ لطفاله نبوی
دوره 4، شماره 8 ، آذر 1392، ، صفحه 77-109
چکیده
چکیده موضوع پژوهش حاضر بررسی نقادانۀ چالش استاندارد دربارۀ صورتبندی نوینی از برهان نظم است؛ چالشی معرفتشناسانه که با تلقّی فلسفی خاصی از اصل آنتروپیک (/ اصل)، به برهان تنظیمِ ظریفِ کیهانی (/ برهان) وارد شده است. بر مبنای این چالش، ابراز شگفتی ما از مشاهدۀ جهانی پذیرای حیات، که احتمال پیشینی آن بیاندازه ناچیز است، بیمورد ...
بیشتر
چکیده موضوع پژوهش حاضر بررسی نقادانۀ چالش استاندارد دربارۀ صورتبندی نوینی از برهان نظم است؛ چالشی معرفتشناسانه که با تلقّی فلسفی خاصی از اصل آنتروپیک (/ اصل)، به برهان تنظیمِ ظریفِ کیهانی (/ برهان) وارد شده است. بر مبنای این چالش، ابراز شگفتی ما از مشاهدۀ جهانی پذیرای حیات، که احتمال پیشینی آن بیاندازه ناچیز است، بیمورد است، چراکه انسان نمیتواند خود را در جهانی که با شرایط حضورش وفق ندارد، ببیند. بنابراین، برهان متهم به استنتاج نتایجی است که صرفاً «معلول مشاهدۀ گزینشی» است و ارزش دیگری ندارد (چالش آنتروپیک). در مقام دفاع از برهان، دو خطا را مدعی میشویم: 1. خطای معرفتشناختی: نخست، نشان میدهیم این چالش در بُنمایههای انتقادهای هیوم به برهان تمثیلی نظم وجود دارد و آن این است که منشأ انتزاع نظم، وهمی (و نه واقعی) است. آنگاه، از برهان در برابر این چالش دفاع میکنیم. نشانمیدهیم اصل امری نه صرفاً نظری، بدیهی و همانگویانه، بلکه تحقیقپذیر، ناظر بهواقع، وابسته به استش (/ وضعیت) جهان است. استدلال به سود نظم را بر اساس این مقدمات شکل میدهیم؛ 2. خطای روششناختی: جستزدن از استدلال بر مبنای نظم به استدلال به سود نظم را خطای روششناختی مینامیم و آن را دربارۀ ردیۀ معرفتشناختی سوبر (Sober) در چالش آنتروپیک وارد میدانیم. درنهایت، از معقولیت برهان در برابر چالش استاندارد دفاع میکنیم.
قدرتالله قربانی
دوره 6، شماره 12 ، آذر 1394، ، صفحه 77-97
چکیده
چکیده
اهمیت مطالعۀ طبیعت بر کسی پوشیده نیست؛ زیرا طبیعت بستر اصلی زندگی انسان است. از این رو، علوم طبیعی که با جهان طبیعت سروکار دارند نقش فزایندهای در بهبود و تغییر چهرۀ زندگی انسان دارند. اما برخی تلقیهای نادرست در علوم طبیعی جدید لزوم بازاندیشی در نگرشهای علوم طبیعی را با استفاده از آموزههای الهی نشان میدهد. در این زمینه، ...
بیشتر
چکیده
اهمیت مطالعۀ طبیعت بر کسی پوشیده نیست؛ زیرا طبیعت بستر اصلی زندگی انسان است. از این رو، علوم طبیعی که با جهان طبیعت سروکار دارند نقش فزایندهای در بهبود و تغییر چهرۀ زندگی انسان دارند. اما برخی تلقیهای نادرست در علوم طبیعی جدید لزوم بازاندیشی در نگرشهای علوم طبیعی را با استفاده از آموزههای الهی نشان میدهد. در این زمینه، قرآن به مثابۀ منبعی الهی آموزههای مهمی در جهانشناسی طبیعی دارد. این کتاب الهی ضمن معرفی مهمترین ویژگیهای کلیت جهان هستی، یعنی ماسوی الله، برخی از خصوصیات مهم جهان طبیعت را برمیشمارد که مخلوقیت، نیازمندی، وابستگی تام در بقا، نظم و علیت، تفاوت و تنوع موجودات، وجود شعور و ادراک، زنده بودن و تسبیحگویی همۀ موجودات طبیعت، کارکرد خاص موجودات طبیعی و تحت سیطرۀ الهی بودن کل طبیعت فقط نمونههایی از آنهاست. آموزههای طبیعتشناسی قرآن، ضمن رازگشایی از چهرۀ برخی از ابعاد طبیعت، از مهمترین طرق خداشناسی و شکلگیری جهانبینی الهی است که تأمینکنندۀ سعادت حقیقی انسانهاست
محمد شکری؛ آسیه عطاپور
دوره 4، شماره 7 ، خرداد 1392، ، صفحه 79-98
چکیده
چکیده دکارت در برهان وجودیِ، تأمل پنجم، میکوشد تا مطابق مشی عقلباورانۀ خویش و بر اساس تصور فطریای که از کمال نامتناهی داریم، وجود عینی خداوند را آشکار سازد. به نظر او، فرض ذاتی که واجد جمیع کمالات است اما موجود نیست، فرضی است محال و متناقض. خداوند، آنچنان که تصور فطری ما از او حکایت میکند، کمال نامتناهی است و چنین ذاتی ...
بیشتر
چکیده دکارت در برهان وجودیِ، تأمل پنجم، میکوشد تا مطابق مشی عقلباورانۀ خویش و بر اساس تصور فطریای که از کمال نامتناهی داریم، وجود عینی خداوند را آشکار سازد. به نظر او، فرض ذاتی که واجد جمیع کمالات است اما موجود نیست، فرضی است محال و متناقض. خداوند، آنچنان که تصور فطری ما از او حکایت میکند، کمال نامتناهی است و چنین ذاتی ضرورتاً اقتضای وجود دارد. به نظر دکارت، هرچند در تمام موجودات تمایز ذاتی بین وجود و ماهیت در کار نیست و از ذات میتوان وجود اخذ کرد، نوع وجودی که به هر ذات متعلق است، میتواند متفاوت باشد؛ به این معنا که از ذوات متناهی فقط وجود امکانی، و از ذات کامل متعال و نامتناهی (خدا) ضرورتاً وجود واجب استنتاج میشود.
زهرا محققیان؛ محمدرضا حاجی اسماعیلی
دوره 6، شماره 11 ، خرداد 1394، ، صفحه 79-99
چکیده
چکیده
در قرآن کریم در آیات بسیارى پیرامون برخی گزارههای علمی سخن رفته که ذیل آنها آرای مختلفى بیان شده است. در این راستا، پژوهش حاضر در تلاش است به بررسی و واکاوی دیدگاههای دو نظریهپرداز مطرح در میان فارسیزبانان یعنی دیدگاههای جعفر نکونام و محمدعلی رضایی اصفهانی بپردازد تا در نهایت اثبات کند علت اختلاف دیدگاهها تفاوت ...
بیشتر
چکیده
در قرآن کریم در آیات بسیارى پیرامون برخی گزارههای علمی سخن رفته که ذیل آنها آرای مختلفى بیان شده است. در این راستا، پژوهش حاضر در تلاش است به بررسی و واکاوی دیدگاههای دو نظریهپرداز مطرح در میان فارسیزبانان یعنی دیدگاههای جعفر نکونام و محمدعلی رضایی اصفهانی بپردازد تا در نهایت اثبات کند علت اختلاف دیدگاهها تفاوت پیشفرضهای هر یک در تحلیل گزارههای علمی قرآن کریم است. برای نیل بدین هدف، پس از بسط و تبیین مسئله، مهمترین پیشفرضها در تحلیل اینگونه آیات بیان و آرای صاحبنظران ذکرشده ذیل آنها شرح داده میشود. یافتههای پژوهش حاکی از آن است که پیشفرضها نقش بسیار مؤثری در تحلیل گزارههای علمی قرآن دارند و نگاه ظاهری یا نگاه علمی به اینگونه آیات مبتنی بر دخالت پیشفرضهایی چون زبان قرآن، جامعیت قرآن و تفاوت مخاطب آیات الهی است.
شاکر لوائی؛ طیبه رضایی ره
دوره 7، شماره 14 ، آذر 1395، ، صفحه 79-95
چکیده
برهان وجوب و امکان را فارابی ابداع و ابنسینا به کمال رساند. برهان فارابی مبتنی بر امتناع تسلسل است؛ اما ابنسینا در ضمن برهانِ خویش به ابطال تسلسل میپردازد. بنابراین، پذیرش برهان سینوی منوط به پذیرش استحاله تسلسل به عنوان یک اصل نیست و این یکی از تفاوتهای برهان سینوی با برهان وجوب و امکان فارابی است. اگرچه ابنسینا در اشارات ...
بیشتر
برهان وجوب و امکان را فارابی ابداع و ابنسینا به کمال رساند. برهان فارابی مبتنی بر امتناع تسلسل است؛ اما ابنسینا در ضمن برهانِ خویش به ابطال تسلسل میپردازد. بنابراین، پذیرش برهان سینوی منوط به پذیرش استحاله تسلسل به عنوان یک اصل نیست و این یکی از تفاوتهای برهان سینوی با برهان وجوب و امکان فارابی است. اگرچه ابنسینا در اشارات مدعی فراتر از این نوآوری است و میگوید تقریر اشارات، وجود واجب را حتی با فرض جواز تسلسل اثبات میکند، اما به نظر میرسد اولاً، برهان وجوب و امکان ابنسینا در اشارات، برخلاف ادعای او و تصور رایج، امتیاز چشمگیری نسبت به تقریرهای این برهان در مبدأ و معاد و نجات ندارد و ثانیاً، این ادعای او در مورد هیچیک از تقریرهایش صدق نمیکند.
یکی دیگر از ایرادهای برهان سینوی نادرستیِ مبنای او در بابِ نیاز معلول به علّت است.
در عین حال، نقدِ «ممکن الوجود نبودنِ سلسله ممکنات» را نیز نمیتوان از ملاصدرا پذیرفت؛ زیرا اوّلاً فرضِ مساوقت وحدت و وجود که استدلال او مبتنی بر آن است، نمیتواند حد وسط قرار گیرد و ثانیاً این نقد با نظریه او در باب وحدت حقیقی عالم ناسازگار است.
قدرتالله قربانی
دوره 2، شماره 4 ، آذر 1390، ، صفحه 81-101
چکیده
چکیده
نحوۀ مناسبات علم و دین همواره از جملة پرسشهای مهم قرون گذشته بوده و پاسخهای متفاوتی نیز به آن داده شده است. در این تحقیق تلاش می شود تا نشان دهد که، بهرغم پیشرفتهای خیرهکنندۀ علم و نقش فزایندۀ آن در حیات بشری، نسبت طولی، و نه عرضی دین و علم و منشأ الهی و وحیانی دین باعث شده است که دین همواره از جمله نیازهای اساسی ...
بیشتر
چکیده
نحوۀ مناسبات علم و دین همواره از جملة پرسشهای مهم قرون گذشته بوده و پاسخهای متفاوتی نیز به آن داده شده است. در این تحقیق تلاش می شود تا نشان دهد که، بهرغم پیشرفتهای خیرهکنندۀ علم و نقش فزایندۀ آن در حیات بشری، نسبت طولی، و نه عرضی دین و علم و منشأ الهی و وحیانی دین باعث شده است که دین همواره از جمله نیازهای اساسی بشر باشد، و این دین بوده که پرسشهای بنیادین انسان را پاسخ گفته است؛ لذا نمیتوان اندیشۀ محدودیت قلمرو و کارکردهای دین را معقول و قابل دفاع دانست. البته، وجود برخی تشابهات در ویژگیهای علم و دین باعث شده است که همکاری آن دو بیشتر باشد، اما این امر بدان معنی نیست که یکی جای دیگری را بگیرد. در این باره میتوان به برخی شباهتها در تجربه، تبیین، عینیت، مدلها، و پارادایمهای آن دو اشاره کرد؛ در عین حال که هریک کارکرد خاص خود را دارد و این کارکرد از دیگری ساخته نیست. در این زمینه میتوان به نقش بنیادین دین در تأمین مبانی اساسی علم و شکلدهی به نظریهها و قوانین علم و نیز نقش پیشرفتهای علمی در تبیین بیشتر باورهای دینی نگاه کرد.
داود معماری
دوره 3، شماره 5 ، خرداد 1391، ، صفحه 83-102
چکیده
چکیده از مقلّد تا محقّق فرقهاست کاینچو داود است وآندیگر، صداست قرآن کریم، روایات معصومین (ع) و حکیمان مسلمان، با طرح نقشۀ راهِ دانشپژوهی -از تقلید تا تحقیق-، علو همت، پویایی، اشتیاق به فراگیری، پاسداشت حرمت استاد، تفقه وتدبر، زمانشناسی ونوگرایی، خلاقیت وابتکار و...، را از مهمترین محرکهای رسیدن دانشپژوه به ...
بیشتر
چکیده از مقلّد تا محقّق فرقهاست کاینچو داود است وآندیگر، صداست قرآن کریم، روایات معصومین (ع) و حکیمان مسلمان، با طرح نقشۀ راهِ دانشپژوهی -از تقلید تا تحقیق-، علو همت، پویایی، اشتیاق به فراگیری، پاسداشت حرمت استاد، تفقه وتدبر، زمانشناسی ونوگرایی، خلاقیت وابتکار و...، را از مهمترین محرکهای رسیدن دانشپژوه به افتخارات علمی میدانند و از این طریق او را از جمود وخمودگی، دون همتی، قناعت در کسب معرفت، حیا از پرسشگری، هراس از اظهارنظر علمی، همیشه شاگرد و مقلد ماندن و...، باز میدارند. واضح است که تحقق کامل این نقشه و عبور از مرحلۀ تقلید و رسیدن به مرحلۀ جویای علم بودن و نشستن بر اریکۀ تحقیق وتولید علم کردن، علاوه بر سعی و اهتمام خود دانشپژوه، همت و تدبیر مشفقانۀ خانواده و جامعه- به ویژه استادان فرزانه و مسئولان مربوط- را نیز میطلبد.
وحید خاشعی؛ عطاءاله هرندی
دوره 5، شماره 10 ، آذر 1393، ، صفحه 85-110
چکیده
چکیده
یکی از مسائلِ مهم جهان امروز تغییرات سریع دولت و فرایندهای حکمرانی و مدیریت است. نقش سنّتی و تاریخی دولتها تغییر یافته و، به تبع آن، ماهیت فرایندهای حکمرانی و مدیریت در سراسر جهان دگرگون شده است. آنچه بدان بیشتر توجه شدهْ حکمرانی خوب است. نارساییهای حکمرانی خوب سبب شد که مفهوم حکمرانی جامع مطرح شود. تحقیق حاضر به بیان ابعاد ...
بیشتر
چکیده
یکی از مسائلِ مهم جهان امروز تغییرات سریع دولت و فرایندهای حکمرانی و مدیریت است. نقش سنّتی و تاریخی دولتها تغییر یافته و، به تبع آن، ماهیت فرایندهای حکمرانی و مدیریت در سراسر جهان دگرگون شده است. آنچه بدان بیشتر توجه شدهْ حکمرانی خوب است. نارساییهای حکمرانی خوب سبب شد که مفهوم حکمرانی جامع مطرح شود. تحقیق حاضر به بیان ابعاد و مؤلفههای حکمرانی جامع از دیدگاه حکومتی امام علی (ع) میپردازد و مدل حکمرانی متعالی مبتنی بر سیرة حکومتی امیرمؤمنان، علی (ع)، را تدوین مینماید. این مقاله در دو بخش ارائه شده است: ۱. بررسی و نقد مفاهیم، نظریهها، و الگوهای حکمرانی و نیز بازخوانی آن بر اساس اندیشههای اسلامی؛ ۲. معرفی اصول جایگزین یا مکمل الگوی حکمرانی جامعْ بر اساس آیات و روایات. این پژوهشْ بنیادی است و در آن با تلفیق روش اجتهادی و هرمنوتیک به تبیینی باثبات و درخور اعتبار دربارة مؤلفههای حکمرانی جامع از منظر آموزههای امام علی (ع) دست یافتهایم.
فرشته نورعلیزاده
دوره 8، شماره 2 ، بهمن 1396، ، صفحه 89-112
چکیده
موافقان علم دینی با رد دیدگاه مخالفین و استدلال مبنی بر اینکه ابزار علم دینی منحصر در تجربه نبوده و گزاره های دینی معرفت زاست و ارزشها نیز ریشه در عالم واقع دارند بر امکان تولید علم دینی تاکید میکنند و در این راستا رویکردهای مختلفی مطرح کردهاند که هر یک از آنها با انتقاداتی روبروست. رویکرد تهذیب ضمن پذیرش چارچوب کلی علم مدرن، با ...
بیشتر
موافقان علم دینی با رد دیدگاه مخالفین و استدلال مبنی بر اینکه ابزار علم دینی منحصر در تجربه نبوده و گزاره های دینی معرفت زاست و ارزشها نیز ریشه در عالم واقع دارند بر امکان تولید علم دینی تاکید میکنند و در این راستا رویکردهای مختلفی مطرح کردهاند که هر یک از آنها با انتقاداتی روبروست. رویکرد تهذیب ضمن پذیرش چارچوب کلی علم مدرن، با تصحیح و تکمیل گزارههای علمی، درصدد ایجاد تعامل میان علم و دین است.رویکرد مبناگرا که به عنوان بخشی از رویکرد تاسیسی معتقد است تولید علم دینی باید متناسب با مبانی بنیادین در علوم انسانی باشد با اشکالاتی روبروست از جمله اینکه علم در تولید شده در این روش فلسفی است نه دینی و از سویی ارتباط بین فلسفه های مضاف مه علم مبتنی بر آنهاست مشخص نیست. رویکرد فرا مبنا نیز به عنوان بخش دیگری از رویکرد تاسیسی، با تاکید بر نقش فاعل شناسا در علم، تولید علم دینی را مبتنی بر انسان دینی میداند. اما مهمترین اشکال این رویکرد، ابهام در روش تولید علم دینی است. این پژوهش، با رویکرد تحلیلی، نظری و انتقادی، به نقد و بررسی رویکردهای امکان و تولید علم دینی میپردازد.
مجید ملایوسفی؛ رضا رضایی مستقیم
دوره 5، شماره 9 ، خرداد 1393، ، صفحه 91-114
چکیده
موضوع مقالۀ حاضر بررسی و نقد نظریۀ اصلاح نژاد فرانسیس گالتُن است. گالتُن، پسر عموی چارلز داروین، با انجام مطالعات آماری بر روی افراد برجستۀ علمی، ادبی، ورزشی، و نظامی انگلستان در طول چندین نسل مدعی شد که هوش و قابلیتهای طبیعی در انسانها امری ارثی است. بر این اساس، وی نظریۀ اصلاح نژاد را مطرح ساخت که در جهت عکس نظریۀ داروین و بر ...
بیشتر
موضوع مقالۀ حاضر بررسی و نقد نظریۀ اصلاح نژاد فرانسیس گالتُن است. گالتُن، پسر عموی چارلز داروین، با انجام مطالعات آماری بر روی افراد برجستۀ علمی، ادبی، ورزشی، و نظامی انگلستان در طول چندین نسل مدعی شد که هوش و قابلیتهای طبیعی در انسانها امری ارثی است. بر این اساس، وی نظریۀ اصلاح نژاد را مطرح ساخت که در جهت عکس نظریۀ داروین و بر مبنای انتخاب مصنوعی بود. هدف گالتُن از طرح نظریۀ اصلاح نژاد بهبود و اصلاح نسل و تبار انسان از طریق افزایش هوش و ممانعت از بلاهت و کودنی بود. درواقع، گالتُن مدعی بود، همانند حیوانات اهلی، انسانها را نیز میتوان با انتخاب مصنوعی اصلاح کرد. با شروع قرن بیستم ایدۀ گالتُن به جنبشی اجتماعی و فراگیر در کشورهای مختلف عالم از جمله انگلستان، امریکا و آلمان تبدیل شد و باعث تصویب قوانینی غیراخلاقی از سوی دولتها همچون عقیمسازی اجباری و نظایر آن به بهانۀ اصلاح نسل شد. در آلمان نازی، جنبش اصلاح نژاد به ابزاری برای نژادپرستی و ارتکاب جنایتهای بزرگ مبدل گشت. با این حال ایدۀ اصلاح نژاد هیچگاه به طور کامل از میان نرفت. پیشرفتهای علمی در حوزۀ ژنتیک انسانی و کشف DNA انسان و نیز رمزگشایی از ژنوم انسانی همراه با عواملی دیگر باعث احیای نظریۀ اصلاح نژاد در سالهای پس از جنگ جهانی دوم شد. جریان جدید اصلاح نژاد بر خلاف جریان اصلی آن، که ترکیبی از باورهای علمی و شبهعلمی بود، بر باورهای علمی مبتنی بود. از این حیث اشکالات علمی وارد بر جریان اصلی اصلاح نژاد بر آن وارد نبود. با این حال نظریۀ اصلاح نژاد همواره، چه در گذشته و چه در حال، به دلیل پیامدهای خطیری که داشته است و نیز سوءاستفادههای زیادی که از آن شده است مورد نقدهای اخلاقی جدی بوده است. در نوشتار حاضر سعی شده است مهمترین نقدهای علمی و اخلاقی وارد بر جریان اصلی اصلاح نژاد مورد بحث و فحص قرار گیرد.
جواد گلی
دوره 8، شماره 1 ، مرداد 1396، ، صفحه 91-112
چکیده
یکی از مسائل مهم در عرصۀ دینپژوهی معضل تعارض علم و دین است. جوادی آملی یکی از برجستهترین متفکران روحانیت شیعه است که به حل شبهه تعارض علم و دین پرداخته است. پرسش اصلی این است که آیا شیوههای رفع تعارض وی خاستگاه اسلامی دارد یا تکرار شیوههای متفکران غربی است و آیا این شیوهها در رفع تعارض موفق هستند؟ هدف از این مقاله ارائۀ ...
بیشتر
یکی از مسائل مهم در عرصۀ دینپژوهی معضل تعارض علم و دین است. جوادی آملی یکی از برجستهترین متفکران روحانیت شیعه است که به حل شبهه تعارض علم و دین پرداخته است. پرسش اصلی این است که آیا شیوههای رفع تعارض وی خاستگاه اسلامی دارد یا تکرار شیوههای متفکران غربی است و آیا این شیوهها در رفع تعارض موفق هستند؟ هدف از این مقاله ارائۀ شیوههای ایشان و بررسی اصالت آنها و ارزیابی کاراییشان است. با مراجعه به آثار جوادی آملی و آثار برجسته متفکران غربی در زمینة علم و دین و بررسی آنها مشخص میشود که برخی از شیوههای جوادی آملی مبتنی بر فلسفه علم اسلامی و دسته دیگر مبتنی بر دیدگاههای دینشناسانه اسلامی است. ازاینرو، اصالت این شیوهها اثبات گردیده و چون وی با ملاحظه ماهیت و ویژگیهای علم و دین و با حفظ خصوصیات آنها سازگاریشان را تبیین کرده، شیوههای وی در رفع تعارض کارایی دارد
وحیده رحیمی مهر
چکیده
در طول تاریخ بشر، اندیشه و باورهای خداپرستانه به عنوان بخشی از فرهنگ وجود داشته است و موجب ظهور جلوههای مختلفی از باورهای دینی گردیده است. در این میان، معماری به عنوان بستری برای این فرهنگها، باعث خلق بناهای مذهبی ویژهای شده است. یکی از بناهای مذهبی که ساختار کالبدی آن متاثر از دین بوده، پرستشگاه است. در این بین معابد صابئین ...
بیشتر
در طول تاریخ بشر، اندیشه و باورهای خداپرستانه به عنوان بخشی از فرهنگ وجود داشته است و موجب ظهور جلوههای مختلفی از باورهای دینی گردیده است. در این میان، معماری به عنوان بستری برای این فرهنگها، باعث خلق بناهای مذهبی ویژهای شده است. یکی از بناهای مذهبی که ساختار کالبدی آن متاثر از دین بوده، پرستشگاه است. در این بین معابد صابئین از نمونههایی بسیار عجیبی است که از ابنیه اولیه آنها آثاری برجای نمانده ولی درمتون تاریخی از آنها به عنوان ساختمانهای اسرارآمیز نام برده شده که تاکنون درتحقیقی به صورت مجزا مورد بررسی قرار نگرفته است. بنابراین هدف از این تحقیق کیفی، تبیین گونه-شناسی و ریشههای تنوع در ساختار کالبدی هیاکل این آیین است. این پژوهش در نظر دارد از بررسی شواهد و متون تاریخی به بررسی مبانی اعتقادی آیین صابئین حرانی متاثر در معماری معابد بپردازد و ساختار هیاکل و ارتباط ساختار با معنای پنهان معماری را تبیین نماید. نتایج نشان میدهد که در معماری دینی برای بیان باورهای ادیان از عناصر فضایی مختلف استفاده میشود و عنصری چون نماد و نشانه در قالب اثری هنری به عنوان پلی برای انتقال و القای مفاهیم اعتقادی به کار گرفته میشود.
پیروز فطورچی
دوره 1، شماره 2 ، آذر 1389، ، صفحه 93-108
چکیده
نوشتار حاضر بررسی کوتاهی است دربارة برخی زمینههای ارتباط میان دو مسئلۀ مهم و دیرپا در فلسفه و الهیات یعنی مسئلة «نفس و بدن» و یا به تعبیر جدیدتر مسئله «ذهن ـ بدن»، از یک سو و مسئلۀ چگونگی ارتباط آفریدگار و جهان طبیعت، از سوی دیگر. آیا به لحاظ تاریخی و تحلیلی میتوانیم میان نحوۀ تلقی خود از این دو مسئله نسبتی برقرار کنیم؟ ...
بیشتر
نوشتار حاضر بررسی کوتاهی است دربارة برخی زمینههای ارتباط میان دو مسئلۀ مهم و دیرپا در فلسفه و الهیات یعنی مسئلة «نفس و بدن» و یا به تعبیر جدیدتر مسئله «ذهن ـ بدن»، از یک سو و مسئلۀ چگونگی ارتباط آفریدگار و جهان طبیعت، از سوی دیگر. آیا به لحاظ تاریخی و تحلیلی میتوانیم میان نحوۀ تلقی خود از این دو مسئله نسبتی برقرار کنیم؟ در پاسخ به این پرسش ابتدا با تحلیلی فلسفی و کوتاه نشان داده میشود که در بحث از تبیین چگونگی ارتباط میان آفریدگار و جهان طبیعت با مسائل و مشکلاتی مواجهیم که با دشواریهای مربوط به فهم ما از مسئلۀ ارتباط نفس و بدن (یا ذهن و بدن) بیشباهت و بیمناسبت نیست. سپس با ذکر چند نمونه از دیدگاههای تاریخی و معاصر در فلسفه و الهیات غرب به برخی زمینههای ارتباط میان این دو مسئله در تفکر غرب میپردازیم. پس از آن، زمینههای ارتباط میان این دو مسئله را در اندیشۀ اسلامی پی میگیریم. توصیههای جدی دربارۀ لزوم دقت و پرهیز از زیادهروی در به کارگیری تمثیل نفس ـ بدن نیز مورد توجه خواهد بود
علی علیاصغری صدری؛ سیدجواد میری
دوره 3، شماره 6 ، آذر 1391، ، صفحه 95-117
چکیده
چکیده در این نوشته، نخست به آرای مخالفان علم بومی در ایران اشارهای میکنیم؛ سپس، برداشتهای اندیشمندان را از دیدگاه شریعتی دربارۀ علم بومی مطرح میسازیم؛ بعد از آن، زمینههایی که شریعتی برای مدل علمی خود شرحمیدهد، بررسی میکنیم. اصلیترین این زمینهها عبارتاند از: تأثیر فرهنگ بر علم، نقش محقق در علم و تفاوت علم ...
بیشتر
چکیده در این نوشته، نخست به آرای مخالفان علم بومی در ایران اشارهای میکنیم؛ سپس، برداشتهای اندیشمندان را از دیدگاه شریعتی دربارۀ علم بومی مطرح میسازیم؛ بعد از آن، زمینههایی که شریعتی برای مدل علمی خود شرحمیدهد، بررسی میکنیم. اصلیترین این زمینهها عبارتاند از: تأثیر فرهنگ بر علم، نقش محقق در علم و تفاوت علم و فکر. اینها بستر لازم برای علم بومی را فراهممیکنند؛ پس از آن، به ضرورت علم بومی در چهارچوب نقد علم مدرن از یکسو و اهمیت علم از سوی دیگر میپردازیم. معنای بومیسازی علم نزد شریعتی، حوزۀ بومیسازی و سازوکارهای آن، مباحث انتهایی این نوشته را تشکیل میدهند. سرانجام، مقایسۀ مختصری میان شریعتی و برخی اندیشمندان صورتمیگیرد. در مجموع، این مقاله بر آن است تا نشاندهد میتوان شریعتی را یکی از نخستین کسانی دانست که نیاز به علم بومی را در جامعۀ ایران مطرحکردهاند.
میرتقی گروسی فرشی؛ اکبر پارس
دوره 1، شماره 1 ، خرداد 1389، ، صفحه 97-129
زهرا محققیان
دوره 9، شماره 2 ، بهمن 1397، ، صفحه 97-117
چکیده
تحلیل اسطوره ای، شاخه ای از نقد ادبی است که به تجزیه و تحلیل ساختار و معنای متن می پردازد و ارزش ادبی آن را از جهت کاربست باورهای اسطوره ای در آن ارزیابی و بررسی می کند. کاربست این روش در حوزه مطالعات قرآنی، از یک سو به کار گرفتن قوانین ادبی در فهم معنای قرآن است و از دیگر سو، میراث بشری این متن را بررسی می کند. در سنت تفسیری و علمی مسلمانان ...
بیشتر
تحلیل اسطوره ای، شاخه ای از نقد ادبی است که به تجزیه و تحلیل ساختار و معنای متن می پردازد و ارزش ادبی آن را از جهت کاربست باورهای اسطوره ای در آن ارزیابی و بررسی می کند. کاربست این روش در حوزه مطالعات قرآنی، از یک سو به کار گرفتن قوانین ادبی در فهم معنای قرآن است و از دیگر سو، میراث بشری این متن را بررسی می کند. در سنت تفسیری و علمی مسلمانان بوده اند کسانی که از این منظر به قرآن کریم بپردازند و بیان هایی از قرآن را مبتنی بر باورهای اساطیری بدانند و از آن جا روش های مختلف نقد ادبی را برای تحلیل معنای متن بکار گیرند. این مطالعه برای بازشناسی همین کوشش ها نگارش یافته و درصدد است آن ها را از یکدیگر تفکیک کند. بنابراین ما در این نوشتار به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که رویکردهای عمده و شناخته شده در تحلیل اسطوره ای قرآن کریم کدام اند؟ این رویکردها چه مناسبتی با یکدیگر دارند؟ آیا می توان برمبنای این رویکردها، سطوح مختلف این متن را از یکدیگر تفکیک کرد؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که تحلیل اسطوره ای قرآن کریم، فارغ از تمامی پیش فرض های کلامی و تعلیمی، حداقل در سه لایه از متن قرآن قابل پیگیری است: مضامین، زبان و بلاغت. نوشتار حاضر به واکاوی آثار مختلف پژوهشگران در هریک از سه سطح فوق پرداخته است.
علی باقر طاهری نیا
چکیده
بشر همواره برای شناخت بیشتر دنیای پیرامونش تلاش نموده به یافته های جدید علمی دست پیدا کند تا آنجا که میان پیشرفت های علمی و انتفاع بشر از پدید های عالم هستی نسبت مستقیم وجود داشته و دارد. در این میان فهم چیستی ، غایت و نهایت علم به معنای اخص آن یعنی دانش تجربی از دیر زمان به عنوان پرسش بزرگ اندیشمندان بوده است.در خصوص غایت و نهایت علم، ...
بیشتر
بشر همواره برای شناخت بیشتر دنیای پیرامونش تلاش نموده به یافته های جدید علمی دست پیدا کند تا آنجا که میان پیشرفت های علمی و انتفاع بشر از پدید های عالم هستی نسبت مستقیم وجود داشته و دارد. در این میان فهم چیستی ، غایت و نهایت علم به معنای اخص آن یعنی دانش تجربی از دیر زمان به عنوان پرسش بزرگ اندیشمندان بوده است.در خصوص غایت و نهایت علم، از تلقی بی پایان بودن ان تا باور به بلوغ کامل علم هر یک طرفدارانی دارد. سه نظریه خطی و چرخشی و سلسله مراتبی هرکدام باورمندانی دارد که روند تحول و خط پایان علم را از نگاه خود تبیین نموده اند، لکن در این میان معرفت مبتنی بر منطق قرآن جلوه متفاوتی از موضوع پایان علم و افق بلند مرز تولید علم ارایه می نماید. به نظر می رسد دقت در حوزه معنایی آیات تسخیر در قرآن کریم دستمایه بزرگیست تا نظریه قرانی متقن و متفاوتی با نظریه های رایج تحول معرفت علمی رایج در دنیا به دست بیاید.از منظر قرآن کریم انسان بالقوه قدرت انتفاع و تصرف در آنچه در آسمان ها و زمین را داراست بنابر این نقطه پایان علم بشر به فعلیت در آمدن آن قوه است.
محسن بهرام نژاد
دوره 9، شماره 1 ، شهریور 1397، ، صفحه 99-120
چکیده
ابن سینا با نگاه نقادانه ای که نسبت به آراء منطقی ارسطو و فارابی داشت در سایۀ نبوغ خود نظام منطقی را بنا گذاشت که بسیار نوگرایانه بود، و به همین جهت نام وی طلایه دار اوج منطق دورۀ اسلامی به ویژه در شرق جهان اسلام شناخته می شود. او خلاقانه منطق ارسطویی را با مفاهیم اسلامی درآمیخت، و ابزار عقل و جدل را به خدمت دین درآورد، و کلام و فلسفۀ ...
بیشتر
ابن سینا با نگاه نقادانه ای که نسبت به آراء منطقی ارسطو و فارابی داشت در سایۀ نبوغ خود نظام منطقی را بنا گذاشت که بسیار نوگرایانه بود، و به همین جهت نام وی طلایه دار اوج منطق دورۀ اسلامی به ویژه در شرق جهان اسلام شناخته می شود. او خلاقانه منطق ارسطویی را با مفاهیم اسلامی درآمیخت، و ابزار عقل و جدل را به خدمت دین درآورد، و کلام و فلسفۀ اسلامی را در برابر بدبینی و بی دینی استحکام بخشید، و به سرعت در مراکز علمی ایران، اساس آموزش، پژوهش و اندیشه قرار گرفت و با نشیب و فراز تا دوران جدید استمرار یافت. در چشم انداز تاریخی یکی از مقاطعی که از این منظر پراهمیت است و با میراث علمی نسبتاً چشم نوازی در قالب شرح، تفسیر، تحشیه و تعلیق همراه بوده دوران صفوی است. بی گمان این مهم با تحولات فکری و مذهبی در همان دوره پیوستگی های تنگاتنگی داشته، و در نگاهی فراتر موجبات استحکام فلسفه و کلام و اصول فقه شیعۀ امامی را فراهم آورد. جستار حاضر با نگاهی تاریخ پژوهانه و با پرهیز از مباحث ساختاری و محتوایی در آثار منطقیون به بررسی این نوع فعالیت ها در آن دوره می پردازد.