نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار معماری، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران (نویسنده مسئول)،

چکیده

در طول تاریخ بشر، اندیشه و باورهای خداپرستانه به عنوان بخشی از فرهنگ وجود داشته است و موجب ظهور جلوه‌های مختلفی از باورهای دینی گردیده است. در این میان، معماری به عنوان بستری برای این فرهنگ‌ها، باعث خلق بناهای مذهبی ویژه‌ای شده است. یکی از بناهای مذهبی که ساختار کالبدی آن متاثر از دین بوده، پرستشگاه‌ است. در این بین معابد صابئین از نمونه‌هایی بسیار عجیبی است که از ابنیه اولیه آنها آثاری برجای نمانده ولی درمتون تاریخی از آنها به عنوان ساختمان‌های اسرارآمیز نام برده شده که تاکنون درتحقیقی به صورت مجزا مورد بررسی قرار نگرفته است. بنابراین هدف از این تحقیق کیفی، تبیین گونه-شناسی و ریشه‌های تنوع در ساختار کالبدی هیاکل این آیین است. این پژوهش در نظر دارد از بررسی شواهد و متون تاریخی به بررسی مبانی اعتقادی آیین صابئین حرانی متاثر در معماری معابد بپردازد و ساختار هیاکل و ارتباط ساختار با معنای پنهان معماری را تبیین نماید. نتایج نشان می‌دهد که در معماری دینی برای بیان باورهای ادیان از عناصر فضایی مختلف استفاده می‌شود و عنصری چون نماد و نشانه در قالب اثری هنری به عنوان پلی برای انتقال و القای مفاهیم اعتقادی به کار گرفته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The relationship between theology and architecture; A Explaining the architecture of the ancient Temples of Harran Sabeans based on historical texts

نویسنده [English]

  • Vahideh Rahimimehr

Assistant professor, Department of Architecture, Faculty of Art, Architecture & Urbanism, Kerman branch, Islamic Azad University, Kerman, Iran. (Corresponding Author)

چکیده [English]

Throughout human history, godly thoughts and beliefs exist as a part of culture and have caused the appearance of religious beliefs. In the meantime, architecture as a platform for these cultures has created special religious buildings. One of the religious buildings whose physical structure was influenced by religion is a place of worship. In the meantime, the Sabean temples are one of the very strange examples that no traces of their original buildings remain, but they are mentioned in historical texts as mysterious buildings that have not been investigated separately in research. Therefore, the purpose of this qualitative research is to explain the typology and the roots of diversity in the physical structure of the structures of this ritual. This research intends to examine the religious foundations of the Harran Sabian faith in the architecture of temples from the examination of historical evidence and texts and to explain the structure of the buildings and the relationship between the structure and the hidden meaning of the architecture. The results show that different spatial elements are used in religious architecture to express the beliefs of religions, and an element such as a symbol and a sign is used in the form of an artistic work as a bridge to convey and instill religious concepts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Temple
  • Haranians
  • Sabeans
  • Architecture
  • theology
  • Cosmology
  • ابن تیمیه حرانی، ابوالعباس احمد، (1368 ق)، الرد علی المنطقیین، بمبی: شرف الدین الکتبی.
  • این تیمیه،احمد بن عبدالحلیم،(1412 ق)، مجموع الفتاوی، محقق عبدالکریم الغانم، الریاض: دار المنار للنشر و التواریخ.
  • ابن حزم ظاهری، علی بن احمد، (1416 ق)، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، بیروت: دار الجیل.
  • ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله، (1371)، المسالک و الممالک، تهران: موسسه فرهنگی حنفا.
  • ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد، ( 1408ق)، تاریخ ابن خلدون، الطبعه الرابعه، قم: دارالفکر
  • ابن خلدون، ،عبدالرحمان بن محمد،( بی­تا)، مقدمه ابن خلدون، الطبعه الرابعه، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  • ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1379ش)، الاشارات و التنبیهات، قم: دفتر نشر کتاب.
  • ابن صاعد الاندلسی، قاضی اببی القاسم، (1912 م)، طبقات الامم، بیروت.
  • ابن­عبری، غریغوریس ملطی، (1992م)، تاریخ مختصر الدول، تحقیق انطون صالحانی الیسوعی، الطبعه الثالثه، بیروت: دارالشرق.
  • ابن میمون، موسی، ( بی­تا) دلاله الحائرین، به تصحیح حسین آتای، آنکارا: مکتبه الثقافه الدینیه.
  • ابن ندیم، محمد بن اسحاق، (بی­تا)، الفهرست، الطبعه ثانیه، طهران
  • ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، (1969م)، الطبعه الثانیه،نجف: المطبعه الحیدریه.
  • اخوان الصفا، (1405)، رسائل اخوان الصفا و خلان الوفا، ج 4، قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
  • ارسطو، (1366ش)، مابعدالطبیعه (متافیزیک)،ترجمۀ شرفالدین خراسانی، تهران: گفتار.
  • اسدآبادی، قاضی عبدالجبار، (1965م)، المغنیفی أبواب التوحید و العدل، قاهره: الموسسه المصریه العامه للتالیف و الانباء و انشر
  • اعوانی، غلامرضا، (1375)، حکمت و هنر معنوی، چاپ اول، تهران: امیر کبیر.
  • افشاری صدر. رضا، چلونگر. محمدعلی، پیرمرادیان. مصطفی، (1399)، بررسی زمینه‌های فعالیت نجومی صابئان و نقش آنها در علم نجوم در سده سه و چهار هجری،مطالعات تاریخی جهان اسلام، 8 (15):117-136. doi: 10.22034/mte.2020.4899
  • البکری، ابن عبید، (1992 م)، المسالک و الممالک، قاهره: دار العربیه للکتاب
  • الحمد، محمد عبدالحمید، (1998م)،صابئة حران و اخوان الصفا، دمشق: الأهالی للطباعة والنشر والتوزیع.
  • الحموی الرومی، ابی عبدالله، (1979م)، معجم البلدان، بیروت: دار الحیاء التراث العربی.
  • الحمیری، ابوسعید، (1948م)، الحورالعین، کمال مصطفی، مصر و بغداد: مکتبه الخانجی،مکتبه المثنی.
  • العمری، ابن فضل الله، (1925م)، مسالک الابصار، تحقیق احمد زکی باشا، قاهره: الطبعه الاولی.
  • الکک، دیکتور، (1342)، تأثیر صابئین حراندر تمدن اسلامی، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی دانشگاه تهران، 10(3): 357-367.
  • المقریزی، احمد بن علی، (1913م)، المواعظ و الاعتبار فی ذکر الخطط و الاثر، ج3و 4، قاهره: بی جا.
  • الهامی، داوود، (1379ش)، تحقیقی درباره صابئین، تهران: مکتب اسلام.
  • الیاده، میرچا، (١٣٩٢)، نمادپردازی امرقدسی و هنرها، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران، نیلوفر.
  • بروسوی، محمد بن علی، (1394)، اوضح المسالک الی معرفه البلدان و الممالک، تهران: نگارستان اندیشه
  • بلخاری قهی, حسن، (1384)، جایگاه کیهان شناختی دایره و مربع در معماری مقدس (اسلامی)، هنرهای زیبا، 24: 5-14
  • بلخاری قهی، حسن، (1388)، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی (دفتر دوم کیمیای خیال)، تهران: سوره مهر.
  • بن عبدالله، سلمان، (1407 ق)، منهج المسعودی فی کتابه التاریخ، ریاض
  • بورکهارت، تیتوس، (1369)، هنر مقدس، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش
  • بیرونی،ابوریحان محمد بن احمد، (1352ش)، الاثار الباقیه عن قرون الخالیه، ترجه اکبر دانا سرشت، تهران: ابن سینا.
  • بیگ زاده شهرکی، حمیدرضا، مندگاری، کاظم، مروتی شریف آباد، روح الله، مهر علی، اباذر، (1400)، جهت­گیری الهی فرهنگی در تدریس رشته معماری، قم: دفتر نشر معارف.
  • بی نا، (1362)، حدودالعالم من مشرق الی المغرب، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: طهوری
  • جعفری، یعقوب، (1374)، پژوهشی درباره صابئین، مجله کلام اسلامی،14: 24-31
  • حاجی قاسمی، کامبیز، (1392)، جستارهایی در چیستنی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درسگفتارها)، به اهتمام هادی ربیعی، تهران: متن.
  • حداد عادل، غلامعلی،(1361ش)، نجوم در فلسفۀ ارسطو، یادنامۀ علامه امینی، به کوشش جعفر شهیدی و محمدرضا حکیمی، تهران.
  • خوارزمی، محمد بن احمد بن یوسف،(1362)، مفتاح العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  • دمشقی، شمس‌الدین محمد بن ابی طالب، (1382)، نخبة الدهر وعجائب البر والبحر، تهران: انتشارات اساطیر
  • دمیری، محمد بن موسی بن عیسی،(1424ق)، حیاه الحیوان الکبری، الطبعه الثانیه، بیروت: دارالکتب العلمیه
  • ذوالفقارزاده، حسن، (1399)، سیری بر فرآیند تسری اعتقادات در معماری،پژوهش های علم و دین،11(2): 47-82.. doi: 30465/SRS.2020.5608
  • رستمی، حیدر علی، (1398ش)، پژوهشی در آییئ صابئین با تکیه برمنابع اسلامی،تهران: سمت
  • زرین کوب، عبدالحسین، (1366)، دنباله جستجو در تصوف ایران، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر
  • زرین کوب، عبدالحسین، (1369)، در قلمرو وجدان، تهران، علمی
  • زرین کوب، عبدالحسین، (1386)، کارنامه اسلام، تهران، امیرکبیر
  • زندیه, مهدی، (1398)، تأثیر دین بر گسترش معماری در ایران و جهان،پژوهش‌های علم و دین، 10(1): 203- doi: 10.30465/srs.2019.4755
  • سبزواری، سید علی الاعلی، (1413 ق)، مهذب الاحکام، الطبعه الرابعه، قم: مکتبه آیت الله سبزواری
  • شهرستانی، محمد بن عبد الکریم، (1364)، الملل و النحل، الطبعه الثالثه، قم: منشورات الرضی
  • شیرالی، عادل، (1392)، حرانیان، تهران، بصیرت.
  • شیرالی، عادل، (1394)، صابئین ،تهران، بصیرت.
  • طباطبایی، فضل بن حسین، (1403ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
  • غربال، محمد شفیق، (1965م)، الموسوعة العربیة المیسرة، قاهره: دارالقلم.
  • فخر رازی، محمد بن عمر،(بی تا)، التفسیر الکبیر، طهران: دارالکتب العمیه
  • قفطی، علی بن یوسف (1347ش)، تاریخ الحکماء، به کوشش: بهین دارائی، تهران: دانشگاه تهران.
  • قلقشندی، احمد بن علی، (1383 ق)، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، مصر: وزاره الثقافه و الارشاد القومی
  • کشوری، ارسلان، (ش1385)، کله سر درباب علوم غریبه، تهران: جهانتاب
  • لسترنج، گای، (1364ش) سرزمین های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
  • مجیدزاده، یوسف،(1392ش)، تاریخ و تمدن بین‌النهرین، تهران: مرکز نشر دانشگاهی
  • مسعودی، علی بن حسین بن علی، (1365)، التنبیه و الاشراف، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
  • مسعودی، علی بن حسین بن علی،(1385ق)، اخبار الزمان، الطبعه الثانیه، بیروت: دارالااندلس.
  • مسعودی، علی بن حسین بن علی،(1390)، مروج الذهب و معادن الجواهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • مستوفی قزوینی، حمد الله بن ابی بکر بن محمد،(1398ش)، نزهه القلوب، تهران: طهوری.
  • معماریان، غلامحسین، (1392)، سیری در مبانی نظری معماری, تهران: سروش دانش.
  • مقدسی، مطهر بن طاهر،(1899م)، البداء و التاریخ، پاریس: کلمان هوار
  • ندیمی، هادی، کلک دوست، (1386)، ده مقاله در معماری و هنر، اصفهان: سازمان رفاهی و تفریحی شهرداری اصفهان
  • یل­درمیان، ماجد، (1382)، طراحی مرکز فرهنگی گفتگوی ادیان ابراهیمی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان
  • Gadd, C. J. (2013), The Harran Inscriptions of Nabonidus, Anatolian Studies, Volume 8: 35-92. DOI: https://doi.org/10.2307/3642415
  • Lewy, H., (1962), Points of Comparison between Zoroastrianism and the Moon-Cult of Ḥarrân, A Locusts’s Leg, Studies in Honour of S. H. Taqizadeh, London.
  • Postgate, J. N., (1975), «Ḫarrān», Reallexikon der Assyriologie, Berlin / New York, vol.IV; pp: 122-125.
  • Smith, S., (1924), Babylonian Historical Texts, London.