نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه امام خمینی(ره)

چکیده

چکیده
جهان‌بینی نوعی برداشت و نحوۀ تفکر انسان نسبت به جهان است. نحوۀ نگرش به جهان به سه نوع دینی، فلسفی و علمی دسته‎بندی شده است که نسبت به هم ترتّب زمانی دارند. در هستی‎شناسی دینی، نخستین خلقت نور الهی است. دین سرآغاز همۀ علوم است. با تمسک فلسفه و علم به دین، معرفت و حیات بشری به سمت تکامل و توسعه سیر می‌کند.
در جهان‎بینی دینی‎، زیبایی از سرچشمۀ جمال مطلق نشئت می‌گیرد و ذات حق، جمیل علی‎الاطلاق است؛ ظلّ جمیل، جمیل است و محال است که جمیل نباشد. زیبایی در جهان‎بینی فلسفی، از دیدگاه افلاطون در خط منقسم هستی‎شناسی نخست در عالم مُثُل تعیّن پیدا می‌کند و در عالم ریاضی کمّ و کیف به خود می‌گیرد و در عالم محسوسات به تعیّن عینی می‌رسد. در جهان‎بینی علمی و تجربی، طبیعت و جهان خلقت دارای انتظام فضایی و زیبایی است. جهان هستی کارگاه صنع الهی است و زیباترین مخلوقات بین همۀ موجودات در خلقت انسان، پدیدار گشته است.
در تعامل دین و فلسفه، حکما و فلاسفۀ اسلامی مکتب فلسفی‎شان را از سرچشمۀ زلال دین کسب کرده‎اند. در تعامل دین و علم، زببایی‎شناسی تجربی تحت شمول احکام الهی قرار‎می‌گیرد و در تعامل علم و فلسفه، زیبایی‎شناسی علمی و تجربی، مصداقی و زیبایی‎شناسی فلسفی، کلّی و دربرگیرندۀ مصادیق متعدد است.
زیبایی حقیقی از دین و نظام ارزشی نشئت می‌گیرد و در فلسفه و علم جریان پیدا می‌کند و پس از ظهور زیبایی، زیبایی دینی و فلسفی و علمی در تعامل هم قرارمی‌گیرند و همۀ زیبایی‌ها در دین به وحدت می‌رسند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Aestheticism in Religious, Philosophical, and Scientific Worldviews

نویسنده [English]

  • Hassan Zolfaqarzadeh

چکیده [English]

The overall perspective from which one sees and interprets the world is called the worldview. This perception of the world can be divided into three categories of religion, philosophy, and science that come in the order mentioned. In religious ontology, the first creation is the divine light. Religion is the origin of all sciences. The moment philosophy and science resort to religion, knowledge and human understanding of life move towards evolution and development. In religious worldview, beauty originates from absolute beauty; the nature of the absolute is aesthetic and cannot be any other way. According to Plato, in the line of ontology, aestheticism in philosophical worldview is first formed in the world of ideas, it is then entered in the world of mathematics through its quality and quantity, and it can be seen in the world of senses. In scientific and empirical worldview, nature and the world have a spatial and aesthetic space. The world is God's workshop of divine creation and the most beautiful among the creatures are human beings. In the interaction of religion with philosophy, Muslim scholars and philosophers have obtained their school of philosophy from religion. In the interaction between religion and science, empirical aestheticism is registered under God's provisions; and in the interaction between science and philosophy, the scientific and empirical aestheticism is specific while philosophical aestheticism is general and contains various examples. Real beauty originates from religion and value system and continues in philosophy and science; after the appearance of beauty, the beauty of religion, philosophy, and science interact; thus, all beauties become united in religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: aesthetic
  • Religion
  • philosophy
  • science
  • Interaction
  • sublimity
منابع
قرآن کریم
ابوالقاسمی، لطیف (1374). «معماری ایرانی»، آبادی، ش 19.
ابوعلی‎سینا (1375). اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، ج 1، تهران: سروش.
افلاطون (1349). مجموعه آثار افلاطون (رسالۀ تیمائوس)، ترجمۀ رضا کاویانی و محمدحسن لطفی، تهران: ابن‎سینا
اقبال لاهورى، محمد (بی‌تا). کلیات اقبال لاهوری. تهران: ثالث.
بورکهارت، تیتوس (1370). «نقش هنرهای زییا در نظام آموزشی اسلام»، مجموعه مقالات جاودانگی هنر، ترجمۀ سید محمد آوینی، تهران: برگ.
جُرّ، خلیل (1373). فرهنگ لاروس عربی - فارسی، ترجمۀ سیدحمید طبیبیان، تهران: امیرکبیر.
دایرۀالمعارف تشیع (1371). زیر نظر احمد صدر حاج سیدجوادی و دیگران، تهران: مؤسسۀ دایرۀ‎المعارف تشیع.
جوادی آملی، عبداللّه (1373). شریعت در آیینۀ معرفت، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجا.
حائری یزدی، مهدی (1361). «کاوش‎های عقل عملی (فلسفه اخلاق)»، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
حسن‎زاده آملی، حسن (1363). یازده رسالۀ فارسی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
لغتنامه (1373). به کوشش علی‌اکبر دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
دورانت، ویلیام جیمز (1373). لذات فلسفه، ترجمۀ عباس زریاب، چ 8، تهران: علمی فرهنگی.
دیبا، داراب (1371). «معماری ایرانی»، مجلۀ آبادی، ش 4.
دینانی، غلامحسین (1381). تجلی ماوراءالطبیعه در هنر، تدوین عباس نبوی، تهران: دفتر نشر معارف.
ذوالفقارزاده، حسن (1384). فقه و معماری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
راغب‌اصفهانی، حسین (1386). مفردات الفاظالقرآن، ترجمۀ مصطفی رحیمی‎نیا، تهران: سبحان.
شبستری، شیخ محمود (1379). گلشنراز، تهران: علمی فرهنگی.
صلیبا، جمیل (1381). فرهنگ فلسفی، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، چ 3، تهران: حکمت.
طباطبایی، سید محمد‎حسین (1364). تفسیر المیزان، ج 10، ترجمة سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین (1378). شیعه در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
عزالدین کاشانی، محمود (1367). مصباحالهدایه، به‌ کوشش جلال‌الدین همایی، تهران: هما.
عمید، حسن (1360). فرهنگ فارسی عمید، چ 3، تهران: امیرکبیر.
کلینی، محمدبن‌یعقوب (1381ق). الکافی، تهران: مکتبة‎الصدوق.
مددپور، محمد (1382). آشنایی با آرای متفکران دربارۀ هنر، تهران: سورۀ مهر.
مطهری، مرتضی (بی‌تا الف). آشنایی با علوم اسلامی، قم: اسلامی.
مطهری، مرتضی (بی‎تا ب). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1352). عدل الهی، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1362). فلسفۀ اخلاق، تهران: بنیاد 15 خرداد.
مطهری، مرتضی (1369). اهتزاز روح، گردآوری علی تاجدینی، تهران: سازمان تبلیغات حوزۀ هنری.
مطهری، مرتضی (1371). تعلیم در اسلام، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1384). آزادی معنوی، چ 30، تهران: صدرا.
معین، محمد ( 1386). فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
مولوی، جلال‌الدین (1360). مثنوی معنوی، چ 7، تهران: امیرکبیر.
نجومی، سید مرتضی (1378). «لطافت هنر»، نامۀ فرهنگستان علوم، ویژۀ هنر، ش 14 و 15.
ندیمی، هادی (1378). «حقیقت نقش»، نامۀ فرهنگستان علوم، ویژۀ هنر، ش 16- 15.
ندیمی، هادی (1380). «بهاء حقیقت»، صفّه، ش 33، س 11.
نصر، سید حسین (1379). نیاز به علم مقدس، ترجمۀ حسن میانداری، تهران: طه.
نصر، سید حسین (1383). «قرآن و حدیث به عنوان سرچشمه و منبع الهام فلسفۀ اسلامی»، ترجمۀ مهدی دهباشی، از کتاب تاریخ فلسفۀ اسلامی، سیدحسین نصر و الیور لیمن، تهران: حکمت.
نصر، سید حسین (1384). سه حکیم مسلمان، ترجمۀ احمد آرام، چ 6، تهران: علمی فرهنگی.