نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه دائرةالمعارف علوم عقلی اسلامی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)
چکیده
علم دینی، دانشی متأثر از دین است. دیدگاههای مطرح در علم دینی معیارهایی برای تولید علم دینی مطرح کردهاند که به وجود ویژگیهایی در دین همچون منبع معتبر دینی، محتوای معرفتی قابل شناخت و جامعیت و کمال دین، وابسته است. این ویژگیها را مبانی دینشناختی علم دینی نامیدهاند. خدشه در این مبانی به خدشه در امکان علم دینی خواهد انجامید. هرچند نظریه تجربه دینی با انگیزه دفاع از اعتقاد دینی و به نفع وجود خدا مطرح شد، تعارض با برخی مبانی دینی را در خود داشت. تجربهگرایان دینی با تمرکز بر بُعد گرایشی انسان نسبت به دین، گوهر دین را نوعی احساس و تجربه دینی میدانند. ایشان وحی را تجربه دینی پیامبر انگاشته، و ابلاغ پیامبر را تفسیری شخصی از آن تجربه و متأثر از ویژگیهای انسانی بهشمار میآورند. این مواضع با مبانی دینشناختی علم دینی ناسازگار مینماید و پیامد آن بسنده کردن به نوعی حداقلی از علم دینی است. تبیین نسبت نظریه تجربه دینی با مبانی دینشناختی علم دینی و به تبع آن با امکان علم دینی، مسئله این پژوهش است که با روش تحلیلی و مقایسهای صورت پذیرفته است.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Theological foundations of religious science and the theory of religious experience; Compatibility or conflict
نویسنده [English]
- hamid khodabakhshian
Assistant Professor of Imam Khomeini Educational and Research Institute
چکیده [English]
Religious science is a science influenced by religion. The effect of religion on knowledge depends on the existence of features in religion such as valid religious source, knowable content, and comprehensiveness and perfection of religion, which are called the theological foundations of religious science. Opposing these principles means opposing the possibility of religious science. Although the theory of religious experience was proposed with the motive of defending religious belief and in favor of the existence of God, it conflicted with some religious foundations. Religious empiricists, focusing on the dimension of human tendency towards religion, consider the essence of religion to be a kind of religious feeling and experience. They consider revelation to be the prophet's religious experience, and the prophet's message is a personal interpretation of that experience and is influenced by human characteristics. These positions are incompatible with theological foundations of religious science and oppose the possibility of religious science. Explaining the relationship between the theory of religious experience and the theological foundations of religious science and, accordingly, with the possibility of religious science, is the problem of this research, which was conducted with an analytical and comparative method, and at the end, the incompatibility of this theory with religious science was concluded.
کلیدواژهها [English]
- Religious science
- Religious empiricism
- reason and revelation
- revelation
- religious knowledge
- the gem and shell of religion
قرآن کریم
أبوزید، نصر حامد (1379). «تأویل، حقیقت و نص»، کیان، 1379، شماره 54، صص 2- 17.
- (2014). مفهوم النص؛ دراسة فی علوم القرآن. بیروت: مرکز الثقافی العربی.
اتو، رودلف (1380). مفهوم امر قدسی. ترجمه هایون همتی. تهران: نقش جهان.
أرکون، محمد (2012). الفکر الإسلامی: نقد و اجتهاد. بیروت: دار الساقی.
اسپینوزا، بندیکتوس دو (1401)، رساله الهی – سیاسی، ترجمه علی فردوسی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
استیس، والتر ترنس (1390). دین و نگرش نوین. ترجمه احمدرضا جلیلی. تهران: حکمت.
باربور، ایان (1384). علم و دین، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
باقری، خسرو (1382). هویت علم دینی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
پراودفوت، وین (1377). تجربه دینی، ترجمه عباس یزدانی، قم: طه.
پیروزمند، علیرضا (1391). چگونگی دستیابی به علم دینی، 10/ 02/ 1402 http://www.isaq.ir/vdcgry9q4ak9w.pra.html.
جوادی آملی، عبدالله (1387). انتظار بشر از دین، قم: اسرا، چاپ پنجم.
— (1389). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: اسرا، چاپ چهارم.
— (1390). نظریه علم دینی. 10/ 04/ 1395
http://www.portal.esra.ir/Pages/Index.aspx?view=1&id=MTUxNg%3d%3d-epP6x6e2Tyo%3d&kind=1.
جیمز، ویلیام (1393). «تجربه دینی: اصل و منشأ دین»، در: درباره تجربه دینی. تألیف مایکل پترسون و دیگران، تهران: هرمس.
— (1391). تنوع تجربه دینی، ترجمه حسین کیانی، تهران: حکمت.
خواص، امیر و اکبر حسینی (1388). منشأ دین (بررسی و نقد دیدگاهها)، تهران: کانون اندیشه جوان.
ساجدی، ابوالفصل (1387الف). «قرآن، کلام بشری یا الهی»، قبسات، شماره 48، صص 19-42.
— (1387ب). «وحیشناسی مسیحی با گذری بر وحی قرآنی»، قبسات، شماره 46، صص 121-146.
سروش، عبدالکریم (1378). بسط تجربه نبوی، تهران: صراط.
— (1376). مدارا و مدیریت، تهران: صراط.
شاکرین، حمیدرضا (1387). مبانی خداشناسی و فهم و معرفت دینی، قبسات، 1387، دوره 13، شماره 49، صص 19-42.
شیروانی، علی (1391). تعلیقاتی بر ارزش معرفتشناختی تجربه دینی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
طوسی، نصیرالدین (1407ق). تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
عابدی شاهرودی، علی (1386). «نظریه علم دینی بر پایه سنجش معادلات علم و دین»، در: علم دینی؛ دیدگاهها و ملاحظات، به کوشش حمیدرضا حسنی، مهدی علیپور و محمدتقی موحد ابطحی، چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، صص 33-71.
علیپور، مهدی و سید حمیدرضا حسنی، (1389). پارادایم اجتهادی دانش دینی «پاد». قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فرانکس، دیویس کارولین (1391). ارزش معرفتشناختی تجربه دینی، ترجمه علی شیروانی و حسینعلی شیدانشید، قم: حوزه و دانشگاه.
کریمی، مصطفی (1393). «المیزان و تحلیل وحی»، معرفت کلامی، شماره 12، صص 7-24.
گلشنی، مهدی. 1377. از علم سکولار تا علم دینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1377.
محمدی، عبدالله (1395). ارزش معرفتشناختی دلیل نقلی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
مزلو، آبراهام (1397). ادیان، ارزشها و تجربههای اوج، ترجمه زهرا اکبری، تهران: کرگدن.
مصباح یزدی، محمدتقی (1390). «علم دینی و اسلامیسازی علوم انسانی»، معارف. تیر و مرداد، شماره 86.
— (1392). رابطه علم و دین، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
معین، محمد (1388). فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
میرباقری، محمد مهدی (1385). گزارش هماندیشی «فلسفه شدن اسلامی»، قم: دفتر فرهنگستان علوم اسلامی.
نصر، سیدحسین (1386). «جهانبینی اسلامی و علم جدید»، در: علم دینی؛ دیدگاهها و ملاحظات، نوشته حمیدرضا حسنی، مهدی علیپور و محمدتقی موحد ابطحی، چاپ سوم،قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، صص 9-28.
هیک، جان (1372). فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، تهران: الهدی.