نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکدگان پردیس فارابی

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید رجائی

3 دانشجوی دکتری کلام امامیه دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران

چکیده

در باب جهان‌شناسی کلامی، آموزه هفت آسمان از محوری‌ترین آموزه‌هاست که عالمان مسلمان و از جمله دانشیان امامیه بدان توجّه کرده‌اند. در باب این آموزه تاکنون هفت نظریه‌ی اصلی مطرح شده است که به نظر می‌رسد هریک از آنها دارای ابهام‌ها و ضعف‌هایی است که نتوانسته‌اند دیدگاهی جامع، منسجم و در ارتباط با دیگر آموزه‌های دینی عرضه نمایند. در این پژوهش کاستی‌ها و ابهامهای این دیدگاه‌ها برنموده شده و آنگاه با منبع قراردادن قرآن و روایات و بهره‌گیری از یافته‌های مسلم علوم تجربی و با استفاده از روش ترکیبی تفسیر علمی و تفسیر قرآن به قرآن، دیدگاهی جدید با عنوان «جهان مربوط و جهان‌های نامربوط» مطرح می‌شود که ابهامات و اشکالات نظریات پیشین را ندارد. این نظریه‌ی جدید مبتنی بر تحلیلی نوین از ساختار منظومه شمسی است و در آن ادعا شده است که هر یک از آسمان‌های هفت‌گانه دارای عنوانی خاص در قرآن بوده که بر مصادیق مشخص عینی و خارجی در منظومه شمسی قابل تطبیق است و از این جهت دارای امتیاز و نیز ابتکار در مقایسه با دیگر دیدگاه‌ها است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The “Related World” and the “Unrelated Worlds”: The Theological Cosmology Based on the “Seven Spheres” Doctrine

نویسندگان [English]

  • Roohullah Shahidi 1
  • Mohsen Mirbagheri 2
  • Davoud Atashgahi 3

1 Assistant Professor of Quran and Hadith Sciences, Farabi Campus

2 Associate Professor of Quran and Hadith Sciences,, Shahid Rajaei University

3 PhD student of Kalam Emamieh Farabi University of Tehran

چکیده [English]

In the theological cosmology, the doctrine of Seven Spheres is one of the most pivotal doctrines that has grabbed the attention of Muslim scholars in general and the Twelver Shī‘a scholars in particular. So far, seven main theories have been suggested concerning this doctrine, but it seems that all of them have certain ambiguities and weaknesses that prevent them from presenting a comprehensive and consolidated viewpoint aptly relatable to other religious teachings. This study first enumerates the shortcomings and ambiguities of these theories. Then, using the definitive findings of the experimental sciences, and using a combined method of scientific interpretation and interpretation of the Qur'an to the Qur'an, we set forth a new viewpoint called “the Related World and the Unrelated Worlds,” which is free from the ambiguities and problems of the previous theories. This new theory is based on a new analysis of the structure of the solar system, in which it is claimed that each of the Seven Spheres has a specific title in the Qur'an that can be applied to specific objective and external instances in the solar system. In this respect, it has a privilege and initiative in comparison with other views

کلیدواژه‌ها [English]

  • Seven Spheres
  • Sab&lsquo
  • Samāwāt
  • Solar System
  • related worlds
  • unrelated worlds
  • theological cosmology
قرآن کریم
ابن بابویه، محمدبن علی (شیخ صدوق)، (1398ق)، التوحید، چاپ اول، قم، جامعه مدرسین.
ابن سینا، (1362ش)، رسائل فلسفى، (ضمن کتاب حکمت بو على سینا)، چاپ سوم، تهران، نشرعلمی.
ابن سینا، (1326ق)، تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات‏، چاپ دوم، قاهره، دارالعرب.
ابن فارس، احمد بن فارس،( 1404ق)، معجم مقاییس اللغه، چاپ اول، قم، مکتب الاعلام الاسلامی. 
ابن منظور، محمد بن مکرم‏،(1414ق) لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دارالصادر.
بحرانی، سیدهاشم، (1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، بنیاد بعثت، تهران.
برقعی، زهره، سیده­فاطمه یزدان­پناه، هفت آسمان قرآن از منظر صدرالمتألهین و فخررازی، پژوهشهای تفسیر تطبیقی، سال سوم، شماره5، صص89-105.
برقی، احمد بن محمد،( 1371ق)، المحاسن، چاپ دوم، قم، دار الکتب الإسلامی.
بهبودی، محمدباقر،( 1395ش)، معارف قرآنی، چاپ اول، تهران، نشر علم.
بهرامی، محمد،(1398ش)، مبانی تفسیر قرآن به قرآن، چاپ اول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جمعی از پژوهشگران،( 1392ش)، اسلام و مسأله نفس و بدن، چاپ اول، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله،(1378ش)، تسنیم، چاپ اول، قم، اسراء.
حسینی، سیدمرتضی،(1396ش)، بازخوانی مفهوم واژه سماء در قرآن، فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال چهاردهم، شماره 36، صص65-97.
الداماد، میرمحمدباقر،(1374ش) ،نبراس الضیاء و تسواء السواء فى شرح باب البداء و اثبات جدوى الدعاء، چاپ اول، تهران، میراث مکتوب.
دگانی، مایر،( 1393ش)، نجوم به زبان ساده ، ترجمه: محمدرضا خواجه پور، چاپ سوم، تهران، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد،( 1412ق) مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت، دارالقلم.
رضایی اصفهانی، محمدعلی،(1396ش)، منطق تفسیر قرآن2 (روش­ها و گرایش­های تفسیری قرآن)، چاپ هشتم، قم، مرکزبین­المللی ترجمه و نشر المصطفی.
رضایی اصفهانی، محمدعلی،( 1376ش)، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، قم، اسوه.
رضایی، حسین (1398)، عرصه سیمرغ: پاسخی قاطع به شبهات کتاب نقد قرآن سها، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. 
رضایی، حسین و فرج الله میرعرب (1398ش)، بررسی شبهات دکتر سها در مورد هفت آسمان در قرآن کریم، تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراء، سال16، شماره43، صص1-28.
روحانی مشهدی، فرزانه و مجید معارف،(1395)، ماهیت­شناسی آسمانهای هفتگانه با تکیه بر مولفه­های خلق و امر در آیات قرآن، تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهراء، سال سیزدهم، شماره 30، صص151-184.
ریس، مارتین،( 1394ش)، تاریخچه علم نجوم، مترجمین: محمدحسین پورعباس، سیدامیر سادات موسوی، چاپ دوم، تهران، سبزان. 
زیلیک و اسمیت، (1376ش)، نجوم و اخترفیزیک مقدماتی، ج1، ترجمه جمشید قنبری و تقی عدالتی، چاپ اول، مشهد، آستان قدس رضوی، دانشگاه امام رضا(ع).
سبزواری، ملاهادی،(1369ش)، شرح المنظومه، تصحیح: حسن حسن زاده، چاپ اول، تهران، نشر ناب.
سروش، عبدالکریم، بشر و بشیر، (تاریخ دسترسی:15/10/1400)، سایت رسمی اطلاع رسانی و نشر آثار عبدالکریم سروش: (اسفند1386)، بخش فارسی: (www.drsoroush.com
سروش، عبدالکریم، طوطی و زنبور، (تاریخ دسترسی:15/10/1400)، ، سایت رسمی اطلاع رسانی و نشر آثار عبدالکریم سروش: (اردیبهشت 1387)، بخش فارسی: (www.drsoroush.com
شریف لاهیجى محمد بن علی،(1373ش) تفسیر شریف لاهیجی، چاپ اول، تهران، دفتر نشر داد.
شیخ اشراق،(1379ش) هیاکل النور، چاپ اول، تهران، نشر نقطه.
صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم،( 1379ش)، تفسیرالقرآن الکریم، چاپ سوم، قم، بیدار.
طالقانی، سیدمحمود،(1362ش)، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، محمدحسین،(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. 
طبرسى فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ سوم تهران، ناصرخسرو.
طوسی، محمد بن حسن، (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
طیب، سید عبد الحسین،(1378ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران، انتشارات اسلام. 
عبدالباقی، محمد فؤاد،(1408ق) المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، چاپ دوم،.منشورات ذوی القربی.
غروی نایینی، نهله، سیدتقی آل­محمد، محسن فریادرس، مهدی کامران (1398ش)، رهیافت زبان­شناسانه در تحلیل معنای هفت آسمان، مطالعات قرآن و حدیث، سال12، شماره24، صص227-238.
فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، (1415ق)، القاموس المحیط، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة. 
فیض کاشانی، محسن،(1418ق)، الأصفی فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
قرشی، سیدعلی­اکبر، (1377ش)، تفسیر احسن الحدیث، چاپ سوم، تهران، بنیاد بعثت. 
قمی، علی بن ابراهیم، (1367ش)، تفسیر القمی، چاپ چهارم، قم، دارالکتاب.
مجلسی، محمدباقر،(1403ق)، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت، داراحیاءالتراث العربی،. 
مسترحمی، سیدعیسی، (1397ش)، تفسیر آیات نجومی با تاکید بر پاسخ به شبهات، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف. 
مصباح یزدی ،محمدتقی، (1395ش)، جهان شناسی، چاپ دوم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مکارم شیرازی، ناصر، (1421ق)، الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، چاپ اول، قم، مدرسه امام علی بن ابیطالب. 
نجفی، روح الله، (1391ش)، در جستجوی هفت آسمان، کتاب قیم، شماره هفت، سال دوم، صص29-52.
نجفی، محمدجواد و زهرا محمودی،(1396ش)، هفت آسمان و فرهنگ زمانه نزول، مشکوة، شماره135، صص87-107.
نصیرالدین طوسى،(1363ش)، محمد بن محمد، روضة التسلیم‏، چاپ اول، تهران، جامی.
نکونام، جعفر،(1387ش) بازتاب اندیشه­های نجومی بابلی در واژگان دخیل قرآن، پژوهش دینی، شماره17، صص127-165.
نکونام، جعفر،(1385ش)، معناشناسی توصیفی سماوات در قرآن، پژوهش دینی، شماره9، صص63-83.
نیازمند شیرازی، یداله، (1335ش)، اعجاز قرآن از نظر علوم امروزی، چاپ چهارم، تهران، شرکت چاپ بهمن.