نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

شماری از مستشرقان و تعدادی از اندیشمندان مسلمان مُصرّانه بر این باورند که میراث حکمی و کلامی ابن رشد در جهان اسلام و از جمله ایران، وارد نشد و حکیمان و متکلمان مسلمان، التفاتی به نوشته های او نکردند. توجیهاتی مانند نبود نسخه های آثار ابن رشد یا نداشتن شاگردان وفاداری به وی نیز بر این باور ارائه شده است. نوشتار حاضر می کوشد هم گزارشی از جبهه مقابل با این باور ارائه دهد و هم نادرستی پندار بی توجهی اندیشمندان جهان اسلام و به ویژه ایرانیان به میراث ابن رشد را نشان دهد. برای نیل به این منظور به نوشته های متعددی از حکیمان و متکلمان شرق عالم اسلام تمسک می شود که در آنها صریحاً از ابن رشد و یا نوشته های او نام می برند و گاه به نقد می نشینند. همچنین در این نوشتار به بسیاری از مسایلی اشاره می شود که متکلمان و فیلسوفان مسلمان در نوشته های ابن رشد دنبال کردند. سرانجام نیز محتمل ترین وجه برای کم توجهی حکیمان مسلمان به نوشته های ابن رشد ذکر خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the consequences of Ibn Rushd's philosophical and theological heritage in the Islamic world

نویسنده [English]

  • Ebrahim Noei

Assistant Professor Department of Islamic Studies, Faculty of Theology and Religions, Shahid Beheshti University

چکیده [English]

A number of Orientalists and a number of Muslim thinkers believe that IbnRushd'sphilosophical and theological books did not enter the Islamic world, including Iran, and that Muslim philosophers and theologians did not pay attention to her books. Reasons such as the absence of Ibn Rushd's books or the lack of loyal students to him have also been presented for this belief. The present article both presents a report from the opposite point of view and shows that Muslim philosophers and theologians have always paid attention to Ibn Rushd's books.

To achieve this goal, first Muslim thinkers are introduced who have paid attention to Ibn Rushd's philosophical and theological books in different centuries. In the next stage, I will criticize the reasons that say that Muslim philosophers and theologians did not pay attention to Ibn Rushd's philosophical and theological books. Finally, I show that if Ibn Rushd's books were sometimes ignored, it was because he was not considered an important philosopher.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Averroes
  • Ibn Rushd
  • Tahafut Al- Tahafut
  • Al-kashf an manahij al adillah
  • fasl-ul maqal
آشتیانی، سید جلال الدین،(1387ش)، (مقدمه بر) سه رسائل فلسفی ملاصدرا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، چاپ سوم.
آشتیانی، سید جلال الدین،(1382ش)، (مقدمه بر) الشواهد الربوبیة، قم، بوستان کتاب.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم،(1411ق)، درء تعارض العقل و النقل، تحقیق الدکتور محمد رشاد سالم، ریاض، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، الطبعة الثانیة.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم،(1425ق)، شرح العقیدة الاصفهانیة، بیروت، المکتبة العصریة.
ابن رشد، محمد بن احمد، (1993م)، تهافت التهافت، بیروت، دارالفکر.
ابن رشد، محمد بن احمد،  (1994م)، رسالة ما بعد الطبیعة، بیروت، دارالفکر.
ابن رشد، محمد بن احمد،  (1998م) ، الکشف عن مناهج الأدلة، بیروت، مرکز الدراسات الوحدة العربیة.
ابن عربی، محی الدین محمد بن علی،(بی تا)، الفتوحات المکیة، بیروت، دار الصادر.
ابن قیم جوزیه،(1418ق)،مختصر الصواعق المرسلة علی الجهمیة و المعطلة، بیروت، دارالفکر.
ابن خلدون، عبدالرحمان بن محمد، (1408ق)، تاریخ ابن خلدون، بیروت، دارالفکر.
ابن سبعین، (1978م)، بدّ العارف،  تحقیق الدکتور جورج کتّور، بیروت، دار الاندلس و دار الکندی.
اُروی، دومنیک،(1386ش)،مقاله ابن رشد، در «تاریخ فلسفه اسلامی»، ترجمه دکتر مجید ملایوسفی، تهران، انتشارات حکمت، ج2.
استرآبادی، محمد جعفر، (1382ش)، البراهین القاطعة، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،ج2.
الأهوانی، احمد فواد، (1389ش)، «مدخل ابن رشد»، ترجمه غلامرضا اعوانی، در «تاریخ فلسفه در اسلام»، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
جوادی، محسن،(1392ش)، فلسفه در مغرب اسلامی در «درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی»،تهران، سمت ، ج2.
حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، (1941م)،کشف الظنون، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
حسن زاده آملی، حسن، (1379ش)، قرآن، عرفان و برهان از هم جدائی ندارند، تهران، موسسه مطالعاتی و تحقیقات فرهنگی.
 حسن زاده آملی، حسن، (1373ش)، مقاله عرفان و حکمت متعالیه، در: دومین یادنامه علامه طباطبائی، تهران، موسسه مطالعاتی و تحقیقات فرهنگی.
حلبی، علی اصغر، (1373ش)، تاریخ فلسفه در ایران و جهان اسلامی، تهران، انتشارات اساطیر.
داوری‌ اردکانی، رضا‌، (1383ش)، فلسفه‌ تطبیقی‌، تهران‌، ساقی‌.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، مدخل ابن رشد، تهران، انتشارت موسسه دهخدا.
صدرالدین شیرازی،(1981م)، الحکمة المتعالیة، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
طالقانی، محمد نعیم، (1411ق)، منهج الرشاد فی معرفة المعاد ، مشهد، آستان قدس.
فیاض لاهیجی، عبدالرزاق، (1425ق)، شوارق الالهام، قم، موسسه امام صادق (ع).
قاضی سعید قمی، (1415ق)، شرح توحید صدوق ، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کربن، هانری، (1373ش)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه سید جواد طباطبایی، تهران، انتشارات کویر.
لیمن، اولیور، (1386ش)، مقاله ابن رشد گرایی یهودی، در: تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه دکتر علیرضا هدایی، تهران، حکمت، چاپ اول، ج3.
محمد خلیل هراس،(1415ق)، شرح القصیدة النونیة، هراس، محمد خلیل، بیروت، دارالکتب العلمیة.
مطهری، مرتضی، (۱۳۷۸ش)، مجموعه آثار، تهران، انتشارات صدرا، ج‏12و 14.
نصر، سید حسین، (1350ش)، علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران، نشر اندیشه.
نصیرالدین طوسی، محمد بن حسن، (1375ش)، شرح الإشارات، قم، نشر البلاغه.
 
.Urvoy. Dominique: Ibn Rushd; in History Of philosophy;Edited by seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman: London; New York: Routledge;1996:p343).
. Leaman. Oliver: Jewish Averroism; in History Of philosophy;Edited by seyyed Hossein Nasr and Oliver Leaman; London; New York: Routledge;1996:p769.