نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

عضو هییت علمی گروه فلسفه موسسه امام خمینی(ره)

چکیده

در دهه های اخیر برخی اندیشمندان از علم دینی سخن گفتند.و هر چند در امکان آن اتفاق نظر بود اما در معنا، مصداق و نقطه تمایز آن با علم سکولار نظری واحد نداشتند. همگان پذیرفتند که علم متأثر از پیش فرض ها است اما در چگونگی و محدوده تأثیر آنها اختلاف نظر جدی وجود داشت. این سخن در علم طبیعی بیش از علوم انسانی محل بحث و نطر شد. اگر علم طبیعی قوانین طبیعت را کشف می کند چگونه پیش فرض و جهان بینی در کشف قانون تأثیر می گذارد؟ و اگر کارکرد دین تفسیر و تبیین طبیعت نیست، چگونه می تواند در تفسیر و شناخت طبیعت دخالت کند و در نتیجه علم متصف به دینی شود؟ مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی تلاش می کند تا معنای علم طبیعی دینی را بیان کرده، و تحقق آنرا اثبات نماید. از نظر این مقاله یکی از مهمترین ویژگی های دین "غایت شناسی طبیعت" است است و همین ویژگی علوم طبیعی را وابسته به دین می کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Teleology and Religious natural sciences, meaning, possibility, realization

نویسنده [English]

  • Mahdi Meshki

faculty member of institute of Emam khomeiny

چکیده [English]

In recent decades, some thinkers have spoken of religious science and although they agreed on its possibility, they did not have a single theory on its meaning, application and how to distinguish it from secular science. Everyone agreed that science was influenced by presuppositions, but there was serious disagreement about how and to what extent they affected them. This statement was discussed more in natural science than in humanities. Because if natural science discovers the laws of nature, how do presuppositions influence the discovery of laws? If the function of religion is not the interpretation of nature, how can it intervene in the knowledge and interpretation of nature and make science a religion? The present article tries to express the meaning of religious natural science and prove its realization by descriptive-analytical method. According to this article, one of the most important features of religion is the teleology of nature, and this feature, makes natural science dependent on religion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religion
  • religious science
  • secular science
  • natural science
  • teleology
امام زین العابدین (1376)، الصحیفه السجادیه، قم: دفتر نشر الهادی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1405ق)، الهیات شفا، قم: مرعشی نجفی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله 1404ق)، طبیعیات شفا، ج1، قم: مرعشی نجفی.
ارسطو (1367)، متافیزیک، ، کتاب پنجم، فصل دوم ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران: نشر گفتار.
آخوند زاده، فتحعلی (1357)، الفبای جدید و مکتوبات، به کوشش حمید محمد زاده و حمید آراسلی، تبریز: احیاء.
آرمسترانگ، دیوید (1392)، چیستی قانون طبیعت، ترجمه امیر دیوانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
اسدآبادی، جمال الدین (1358)، مقالات جمالیه، جمع‌آوری لطف‌الله اسدآبادی، استنساخ صفات‌الله جمالی اسدآبادی[بکوشش] ابوالحسن جمالی، تهران : اسلامی.
الیاده، میرچا (ویراسته) (1372)، دین پژوهی، ترجمه  بهاء الدین خرمشاهی، تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی.
آیتو، جان (1368)، فرهنگ ریشه شناسی، ترجمه حمید کاشانیان، تهران: فرهنگ نشر نو.
باربور، ایان (1362)، علم و دین، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بهمنیار (1340)، التحصیل، تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
البعلبکی، روحی و منیر (2005م)، المورد مزدوج، بیروت: دار العلم للملایین.
بازرگان، مهدی (1377)، مباحث بنیادین‏:‏ راه طی شده عشق و پرستش ذره بی انتها (مجموعه آثار ج۱)، تهران: قلم.
بازرگان، مهدی (1377)، خدا و آخرت هدف بعثت انبیاء، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
باقری، خسرو (1368)،  امکان، ماهیت و ضرورت، در مجموعه مقالات کنفرانس توسعه ی دانش و فناوری در ایران، ج1، تهران: پژوهشگاه مطالعات  فرهنگی و علوم انسانی.
برت، ادوین آرتور(1369)، مبادی مابعد الطبیعی علوم نوین، ترجمه عبدالکریم سروش، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بیگدلی، عبدالله (ویراسته علمی) (1391)، گفتارهایی در علم دینی، تهران: دانشگاه امام صادق علیه السلام.
تیلیش، پل (1376)، الهیات  فرهنگ، ترجمه مراد فرهاد پور و فضل الله پاکزاد، تهران: طرح نو.
جوادی آملی، عبدالله (1378)، شریعت در آئینه معرفت، ، قم: نشر اسراء، چاپ دوم.
جوادی آملی، عبدالله (1386)، منزلت عقل در هندسه معرفتی، تنظیم و تحقیق احمد واعظی، قم : مرکز نشر اسراء.
جهانگیری، محسن (1369)، فرانسیس بیکن: احوال و آثار، عقاید و افکار و ارزشیابی، تهران: علمی و فرهنگی.
چارلمز، آلن اف (1379)، چیستی علم،  ترجمه سعید زیبا کلام، تهران: سمت، چاپ دوم.
حسنی، حمید رضا و دیگران (1386)، علم دینی، چاپ پنجم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
خسروپناه، عبدالحسین (1396)، مناظره درباب علم طبیعی دینی، تهران: مجله فرهیختگان، شماره 2636.
دکارت (1385)، گفتار در روش درست راه بردن عقل، ترجمه محمد علی فروغی، تهران، مهردامون.
دریک، استیلمن (1382)، گالیله، ترجمه محمد رضا بهاری، تهران: طرح نو.
دمپی یر، ویلیام سی(1386)، تاریخ علم، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، چاپ پنجم، تهران: سمت.
دهخدا، اکبر (1337)، لغتنامه دهخدا، ج35، تهران: دانشگاه تهران.
الذهبی، محمد حسین (1396ق)، التفسیر والمفسرون، ج2، [بی جا]، دار الکتب الحدیثه.
رندال، رندال (1376)، سیر تکانل عقل نوین، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی فرهنگی.
الزرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله (1408ق)، البرهان فی علوم القرآن، ج2، خرج حدیثه و قدم له و علق علیه مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت : دارالکتب العلمیه.
الزمخشری، محمود بن عمر (بی تا)، الکشاف، ج2، تهران: آفتاب.
سروش، عبدالکریم (1371)، علم چیست فلسفه چیست، تهران: صراط،چاپ یازدهم.
سروش، عبدالکریم (1376)، مدارا و مدیریت، تهران: موسسه فرهنگی صراط.
سروش، عبدالکریم (1371)، قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران: موسسه فرهنگی صراط
سروش، عبدالکریم (1373)، «معرفت مؤلفه ممتاز مدرنیسم»، کیان، دوره ۲۰.
 سروش، عبدالکریم (1369)، مقدمه کتاب مبادی ما بعدالطبیعه علوم نوین، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
السیوطی، جلال الدین عبدالرحمن (1416ق)، الاتقان فی علوم القرآن، ج2، تقدیم و تعلیق الدکتور مصطفی دیب البغا، بیروت: دار ابن کثیر.
سهروردی، شهاب الدین (1396ق)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج1، التلویحات، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
سهروردی، شهاب الدین (1372)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج1، کتاب المشارع و المطارحات، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شریعتی، علی (1380)، ویژگی های قرون جدید (مجموعه آثار ج۳۱)، تهران: چاپخش.
شیرازی، محمد بن ابراهیم(1990م)، الحکمه المتعالیه، ج2، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، چاپ چهارم.
شهریار زرشناس (1395)، کاوشی در چیستی علوم انسانی مدرن، چاپ دوم، تهران: کتاب اندیشه.
طریحی، فخرالدین(1367)، مجمع البحرین، الطبعه الثاتیه، تحقیق السید احمد الحسینی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
طباره، عفیف عبدالفتاح (1384ق)، روح الدین الاسلامی، بیروت: دارالعلم للملایین.
طباطبایی،محمد حسین (1393ق)،  المیزان فی تفسیر القرآن، ج2، بیروت، منشورات موسسه الاعلمی للمطبوعات.
طوسی، نصیرالدین (1361)، اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
عمید، حسن(1380)،  فرهنگ عمید، تهران: امیر کبیر.
کاپلستون، فردریک (1375)، تاریخ فلسفه، ج3، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، تهران: علمی و فرهنگی.
کلباسی اشتری، حسین (1378)، "غایت انگاری و ضرورت طبیعی در فلسفه ارسطو"، نامه علوم انسانی، تهران: فصلنامه علوم انسانی پژوهشگاه علوم انسانی، تابستان و پائیز 1378، شماره 18.
گلشنی، مهدی (1388)، از علم سکولار تا علم دینی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مصباح یزدی، محمد تقی (1392)، رابطه علم و دین، تحقیق و نگارش علی مصباح یزدی، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره.
طهری، مرتضی (1378)، مجموعه آثار، ج4، تهران: صدرا.
معین، محمد (1387)، فرهنگ معین، تهران، کتاب آراد.
مکارم شیرازی، ناصر (1362)، تفسیر نمونه، ج11، قم: دارالکتب الاسلامیه.
نصر، حسین (1386)، دین و نظام طبیعت، ترجمه محمد حسن فغفوری، تهران: حکمت.
نصیری، منصور(1388)، "تبیین در علم و الهیات"، رساله دکتری، قم: موسسه امام خمینی ره.
وال، ژان (1375)، ما بعدالطبیعه، ترجمه یحیی مهدوی و دیگران، تهران: انتشارات خوارزمی.
وبر، ماکس (1372)، اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی و مصطفی عمار زاده، تهران: انتشارات مولی.
الهوازی، صلاح الدین (2007م)، المعجم الوسیط المدرسی، بیروت: دارالبحار و المکتبة الهلال.
همیلتون، ملکم (1392)، جامعه شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: کتابت.
هیک، جان (1372)، فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، تهران: انتشارات بین المللی الهدی.
یوسفی اشکوری، حسن (1377)، نوگرایی دینی، به کوشش حسن یوسفی اشکوری، تهران: قصیده.
 
Barbour, Ian (1990) Religion in an Age of Science, New York، Harper.
Edward, L. Schoen (1985), Religious explanation: A Model from the sciences, USA: Duke University press.
Bakker,   Gerald;   Clark,   Len(1988),   Explanation: An Introduction to Philosophy of Science, California: Mayfield Publishing Company.
Murphy, Nancy C (1997), Reconciling Theology and Science, Pandora press, 1997.
Murray, James, A.H (1933), The Oxford English Dictionary, vo. XI, Oxford, Clarendom.
Summers, Della, (1998), Longman Dictionary of English Language and Culture, Essex, England, Longman/Addison Wesley.
Runes, Dagobert, D (editor),(1942), Dictionary of philosophy, Philosophical Library, New York.
Annemarie Schimmel (1993), The Mystery of Numbers New York, Oxford University Press, 1993.
Stein, Jess M. and Urdang, Laurence, (ed),(2007), Random House Webster’s Unabridged Dictionary,  New York, Random House, second edition.
David West (1996), An Introduction to Continental Philosophy, Oxford, polity press.