نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن‌ملل اسلامی‌دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)

چکیده

تا پیش از قرن نوزدهم میلادی، تعریف و تلقی رایج از علم در سرزمین­های اسلامی، تحت تأثیر آیات واحادیث، میراث سلف نخستین و حاکمیت رویکرد نقل­گرای مبتنی بر کتاب و سنت در نهادهای آموزشی، اغلب قلمرویی محدود و ماهیتی دینی داشت. با استناد بر پژوهش­های انجام شده، رویارویی با غرب، مشاهده قدرت تکنولوژیکی علوم جدید و مقایسه پیشرفت کشورهای اروپایی با عقب­ماندگی مزمن کشورهای اسلامی، چالش­های ذهنی متعددی را در حوزه­های مختلف، میان متفکران مسلمان برانگیخت. یکی از رویکردهای مشترک اندیشمندان مسلمان در مواجهه با چالش­های ذهنی نوپدید، بازتعریف برخی مفاهیم سنتی، کلیدی و بنیادین در حوزه­های گوناگون و انطباق آن با نیازها و مقتضیات جدید بوده است. مصر از دهه پایانی قرن هیجدهم میلادی به این­سو، یکی از کانون­های مواجهه با غرب و مدرنیته بود و تحولات گسترده­ای را در عرصه­های مختلف تجربه نمود. در جستار حاضر به مطالعه موردی تلقی متفکران مصری از علم، پس از مواجهه و آشنایی آنها با مدرنیته می­پردازیم و ضمن مقایسه آن با تلقی آنان از علم در دوران پیشامدرنیته به بیان تفاوت­ها و علل بازتعریف علم از سوی اندیشمندان مصری و ضرورت­های آن خواهیم پرداخت

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Redefinition of the Science by modernist Egyptian thinkers during the 19th Century and its impact on the Education system of Egypt.

نویسندگان [English]

  • Zahra Khodaie Gheshlagh 1
  • Valiollah Barzegar Klishomi 2

1 PhD student. in History and Civilization of Islamic communities Department, Imam Khomeini International University

2 Assistant professor of History and Civilization of Islamic communities Department, Imam Khomeini International University - Corresponding Author

چکیده [English]

Before the 19th century, the common definition of science under the influence of verses and traditions, the predecessors heritage and the command of transit-oriented approach based on Quran and traditions in educational institutions in all over  the  Islamic world had religious nature and it was limited. According to the researches done, the confrontation with the west world, observation of the technological power of modern sciences and comparing the progress of European countries with chronic backwardness of Islamic countries caused many mental challenges among Muslim thinkers in various areas. One of the common approaches of Muslim thinkers in confrontation with the modern mental challenges had been the redefinition of some fundamental and traditional concepts in different areas and adapting them to the new needs and requirements. From the last decade of 18th century Egypt was one of the confrontational centers with the west world and modernity and has experienced extensive development in various areas. In the present case study the perception of Egyptian thinkers after their familiarity with  modernity, has been investigated and through the comparison of it with their perception of science during the pre-modernity, the differences and the causes of  redefinition of science  and its necessity will be explained.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of science
  • Concept of science
  • Redefinition of the science
  • Modernism in Egypt
  • Education system of Egypt
ابن­تیمیه، احمد­بن­عبد الحلیم(2008). مجموعة الرسائل الکبری ، ج1، بیروت–لبنان: دار­إحیاء­التراث العربی.
اقبال، مظفر(1394). شکل­گیری علم اسلامی، به کوشش محمدرضا قائمی نیک، تهران: انتشارات ترجمان علوم اسلامی.
أمین، احمد(1967). فیض­الخاطر(مجموع­المقالات أدبیة و اجتماعیة)، ج5، قاهره: مکتبة­النهضة المصریة.
أمین، احمد(بی تا). زعماء­الاصلاح فی العصر الحدیث، بیروت- لبنان: دارالکتاب العربی.
تیموربک، احمد(2003). اعلام الفکر الاسلامی فی العصر الحدیث: تراجم نخبة من رجالات العلم و الأدب و الدین و الإصلاح فی مصر و الشام و العراق و الحجاز و تونس و الجزائر و المغرب، قاهره: دارالآفاق العربیة.
جبرتی، عبدالرحمن(1998). عجایب­الآثار و تراجم­الاخبار، ج1و4، قاهره: مطبعة دارالکتب المصریة.     
حزباوی، قاسم(1389). «روشنفکران بازیگر(رفتارشناسی سیاسی، اجتماعی روشنفکری عرب)»، مهرنامه، ش8، www.mehrnameh.ir.
حسن، محمد عبدالغنی(1993). نوابغ الفکر العربی: شیخ­حسن­العطار، قاهره : دارالمعارف.
حسین، طه(1348). آن روزها، ترجمه حسین خدیو جم، تهران:  چاپخانه خواجه.     
حورانی، آلبرت(1968). الفکر العربی فی عصر­النهضة (1798-1939)، تعریب کریم عزقول، بیروت– لبنان: دارانهار، منتدیات مکتبتنا العربیة.www.almaktaban.net.
خرمشاهی، بهاء­الدین(1372). قرآن­پژوهی(هفتاد بحث و تحقیق قرآنی)، تهران: مرکز نشر فرهنگی مشرق.
داج، بایارد(1367). دانشگاه الازهر(تاریخ هزارساله تعلیمات عالی اسلامی)، ترجمه آذرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
رافعی بک،عبدالرحمن(1944). تاریخ­الحرکة­القومیة و تطور نظام­الحکم فی مصر،ج1، قاهرة: مکتبة النهضة المصریة.
رافعی بک،عبدالرحمن(1989). عصر محمدعلی ،چ4، قاهره: دارالمعارف. 
زرکلی، خیر­الدین(1980) .الأعلام قاموس تراجم لاشهر­الرجال و النساء من­العرب و المستعربین و المستشرقین، ج2، بیروت- لبنان: دارالعلم الملایین.
شمیل، شبلی(1333).« العلم فی هذاالعصر» مجلة الهلال ، السنة الثالثة و العشرون، 16 ربیع الأول 1333 - الجزء 5، صص 367-371.
شیال، جمال­الدین (2000). تاریخ­الترجمة فی مصر فی عهد الحملة الفرنسیة، مصر: مکتبة الثقافیة الدینیة.
شیال، جمال­الدین(1951). تاریخ الترجمه و الحرکةالثقافیة فی مصر فی عهد محمدعلی، مصر: دارالفکر العربی.
شیلش­پور، یعقوب (1389).« از اسلام­گرایی تا مارکسیسم(بستر نحله­های روشنفکری در جهان عرب)» ، مهرنامه، ش 8، www.mehrnameh.ir. دسترسی در تاریخ(1/9/1394).
صفا، ذبیح­الله(1336). تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا اواسط قرن پنجم هجری، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
صفا، ذبیح­الله(1365).«مخالفت با دانش­های عقلی و سهم غزالی و هم­اندیشگانش در واپسین سده­های تاریخ اسلامی در این ستیزندگی­ها»، ایران نامه، ش 16، صص 571 -582.
طاهری عراقی، احمد(1363). تقسیم­بندی علوم از نظر غزالی، معارف، ش 3، صص81-89.
طنطاوی، محمد­عیاد(1992). رحلة­الشیخ­الطنطاوی الی بلاد­الروسیة، تقدیم محمد­عیسی صالحیه، عمان: دارالبشیر للنشر.
طوسون، عمر (1934). البعثات­العلمیة فی عهد محمدعلی ثم فی­عهدی عباس­الاول وسعید، اسکندریه: مطبعة صلاح­الدین.
عبدالرزاق، احمد­محمد­جاد (1995). فلسفة­المشروع الحضاری بین الاحیاء الاسلامی و التحدیث الغربی، ج1، هیرندن، فیرجینیا، الولایات المتحدة الأمریکیة: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
عبدالکریم، احمد­عزت (1938). تاریخ­التعلیم فی عصر محمدعلی، قاهره: مکتبة النهضة المصریة
علیخانی، علی­اکبر و همکاران (1390). اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، ج 8، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
عماره، محمد (2007). رفاعه­الطهطاوی رائد­التنویر فی العصر­الحدیث، قاهره: دارالشروق. 
عماره، محمد (2010). الاعمال الکاملة لرفاعه الطهطاوی، ج 1،  قاهره: مکتبة­الاسرة.
عماره، محمد(2007).علی مبارک، مورخ و مهندس العمران، قاهره: دارالمستقبل العربی.
عنایت، حمید(1370).سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
غزالی، محمد بن محمد(2005). احیاء علوم الدین، بیروت: دار ابن­الحزم.
فاخوری، حنا و خلیل جر(1367). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمدآیتی، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ سوم.
فضل­الرحمن (1381). «نگاهی به سیر تحولات اصلاحی در دانشگاه ازهر(نوزایی علمی در کهن­ترین دانشگاه جهان) ، ترجمه مجید مرادی، پگاه  حوزه ، ش 69، صص 1-4.
قطب، محمد(2002). قضیة التنویر فی العالم الاسلامی، قاهره: دارالشروق.
کارزمن، چارلز گفتمان مدرنیسم اسلامی(نوگرایی اسلامی): مولفه­ها و ویژگی­ها، ترجمه مصطفی مهرآیین . www.hamooniran.com. دسترسی در تاریخ(7/9/1393).
کالین، ابراهیم (1391). مجموعه فلسفه علم ودین در اسلام و مسیحیت، گردآوری تد پیترز، مظفر اقبال و سید نعمان الحق، ترجمه جواد قاسمی، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
کرابس جونیور، چاک(1993). کتابة التاریخ فی مصر القرن التاسع عشر، ترجمه و تعلیق د. عبدالوهاب بکر، مصر: الهیئة المصریة العامة الکتاب.
لوین،ز.ا (1378). اندیشه­ها و جنبش­های نوین سیاسی و اجتماعی در جهان عرب، ترجمه یوسف عزیزی بنی طرف، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.   
مبارک­پاشا، علی (1882). علم الدین، ج1، اسکندریه: مطبعة الجریدة المحروسة.
مرکز جمعة­الماجد للثقافة و التراث (1996). ندوة تاریخ الطباعة العربیة حتی إنتهاء القرن التاسع عشر، - دبی- أبو ظبی: منشورات المجمع الثقافی.
نصر، سید حسین(1388). علم و تمدن در اسلام، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. 
 
Al-‘Attar, Hasan (1830) .Hashiat al-‘Attar ‘ala sharh Jalal al-Din ‘ala jam‘ al- jawami‘ li ‘Abd al-Wahhab al-Subki: Mustafa al-Halabi Press.
 Burleigh, Nina (2007). Napoleons Scientists and the unveiling of Egypt, e Book.          
 Dunne J. Heyworth (1938). An introduction to the history of education in modern  Egypt, university of London.  
 Gesink, Indira Falk (2014) .Islamic Reform and Conservatism: Al-Azhar  And The Evolution Of Modern Sunni Islam. New York: Published By I.B. Tauris& Coltd.       
 Lane, E.W (1895) .An Account of the Manners and Customs of the Modern Egyptian, London: Alexander Gardner publisher To Her Majesty the Queen.