نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه امام خمینی

چکیده

چکیده
علم و دین هر دو گزاره‎هایی در باب طبیعت دارند. دانشمندان علوم طبیعی ادعا می‎کنند که کشف و شناخت قوانین طبیعت بر عهدۀ علم است، در حالی که عالمان دین از حقانیت بلامنازع گزاره‎های دینی دربارۀ طبیعت دفاع می‎کنند. این امر موجب طرح مسئلۀ نزاع علم و دین شده ‎است که هم در میان دانشمندان و هم در میان عالمان دین بازتاب یافته ‎است و هر کس که دغدغه‎ای در این باب داشته ‎است، کوشیده ‎است پاسخی درخور برای آن عرضه کند. استاد شهید مرتضی مطهری به عنوان یک روشنفکر مسلمان در راستای ارائۀ تفسیری از اسلام که هماهنگ با پیشرفت‎های بشری باشد، کوشیده ‎است نبودِ تضاد را میان این دو نشان ‎دهد. ایشان گاهی از نیاز انسان به این دو و عدم تعارض میان آن‌ها از این حیث، سخن می‎گوید و گاهی می‎کوشد با بحث تفصیلی عدم تعارض را نشان ‎دهد، چنان‎که دربارة نظریۀ تبدّل انواع این کار را می‎کند و گاهی نسبیت قوانین علمی و جاودانگی آموزه‎های دینی را مبنایی برای دفاع از دین و تأویل علم قرار می‎دهد. در این مقاله ابتدا تقریری از خاستگاه مسئله و به دنبال آن دیدگاه استاد در این زمینه تحلیل و بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Motahhari and the Relationship between Science and Religion

نویسنده [English]

  • Abdurrazzaq Hesamifar

چکیده [English]

Both science and religion have propositions about the nature. The discovery and cognition of the laws of the nature, scientists of natural sciences claim, is a function of science, while the religious knowers defend the uncontested truth of the religious propositions about the nature. This initiated the conflict between science and religion by which some of the scientists and religious knowers were influenced and whoever was concerned with this problem tried to provide an answer to it. By presenting an interpretation of Islam harmonious with human developments, Motahhari as a Moslem intellectual made an effort to show the compatibility between science and religion. Sometimes, he spoke of human’s need for both of them and the compatibility between them in this regard, and sometimes, he tried to show in detail that there is no conflict between science and religion, as he did about the theory of evolution. Relying on the relativity of scientific laws and eternity of religious doctrines, he sometimes defended the religion and interpretability of science. In this paper, the origin of the problem is discussed and the viewpoint of Motahhari regarding this problem is analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: science
  • Religion
  • Conflict between Science and Religion
  • Theory of Transmutation of Species
  • Solidity
  • Ignorance
منابع
چادویک، و. اون (1385). «علم و دین در قرن نوزدهم»، ترجمۀ علی حقی، فرهنگ تاریخ اندیشهها: مطالعاتی دربارۀ گزیدهای از اندیشههای اساسی، ویراسته فیلیپ پی. واینر، ج 3، تهران: سعاد.
مطهری، مرتضی (1368). مجموعه آثار: مقدمهای بر جهانبینی اسلامی (انسان و ایمان، جهانبینی توحیدی، وحی و نبوت، انسان در قرآن، جامعه و تاریخ)، ج 2، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1371). مجموعه آثار: اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج 6 (جلد دوم از بخش فلسفه)، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1373). توحید، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1374). مجموعه آثار: مقالات فلسفی، مسأله شناخت، نقدی بر مارکسیسم، ج 13 (جلد نهم از بخش فلسفه)، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1375). مجموعه آثار: خدمات متقابل اسلام و ایران، ج 14 (جلد اول از بخش تاریخ)، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1377). مجموعه آثار: شناخت قرآن، تفسیر سورههای: حمد، قسمتی از بقره، انفال، توبه، نور، زخرف، دخان، جاثیه، فتح، قمر، ج 26 (جلد اول از بخش تفسیر)، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1378). مجموعه آثار: نظام حقوق زن در اسلام، مسئلۀ حجاب، پاسخهای استاد، اخلاق جنسی، ج 19 (جلد اول از بخش فقه و حقوق)، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1380). یادداشت‌های استاد مطهری، ج 4، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1381). مجموعه آثار: اسلام و نیازهای زمان (1 و 2)، اسلام و نیازهای جهان امروز، قوانین اسلام در مقایسه با توسعه و تحوّل دنیای جدید، ج 21 (جلد سوم از بخش فقه و حقوق)، تهران: صدرا.
هال، لویس ویلیام هلزی (1369). تاریخ و فلسفۀ علم، ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ، تهران: سروش.
 
Browne, Thomas (1982). Religio Medici, 1.16, in Religio Medici Hydriotaphia, and The Garden of Cyrus, ed. Robin Robbins, Oxford: Clarendon.
Cunningham, Andrew (1988). ‘Getting the Game Right: Some Plain Words on the Identity and Invention of Science’, Studies in the History and Philosophy of Science 19.
Harrison, Peter (2006). ‘Science and Religion: Constructing the Boundaries’, The Journal of Religion, Vol. 86, No. 1.
Hull, David (1988). Science as a Process, Chicago: University of Chicago Press.
Jardine, Nicholas (1988). ‘Epistemology of the Sciences’, in Schmitt and Skinner, Cambridge History of Renaissance Philosophy.
Johnston, John (1657). Wonderful Things of Nature, London.
Kepler, Johannes (1937–1945). Gesammelte Werke, Munich: C. H. Beck.
Lindberg, David C. (1992). The Beginnings of Western Science, Chicago: University of Chicago Press.
Lloyd, G. E. R. (1970). Early Greek Science, New York: Norton.
Locke, John (1975). An Essay Concerning Human Understanding, ed. Peter H. Nidditch, Oxford: Oxford University Press.
Osler, Margaret J. (1997). ‘Mixing Metaphors: Science and Religion or Natural Philosophy and Theology in Early Modern Europe’, History of Science 35.
Rossi, Paolo (1984). The Dark Abyss of Time: The History of the Earth and the History of Nations from Hooke to Vico, Chicago: University of Chicago Press.