نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• محمد سلیمانی تبار ¹
• امیرمحمد گمینی ²

¹ دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

² پژوهشکده تاریخ علم، دانشگاه تهران

چکیده

با ورود علوم جدید به ایران در دورۀ قاجار، بعضی رهبران شیخیه، به ویژه محمدکریمخان کرمانی چند رساله در نقد و رد نجوم جدید و نظریۀ خورشیدمرکزی نوشتند. در حالی که در این دوره ردیه‌ای از علمای شیعۀ اصولی در برابر نجوم جدید مشاهده نشده است. این تفاوت رویه احتمالاً ریشه در شیوۀ تأویل احادیث نجومی و همچنین نظام عقیدتی مابعدالطبیعی مفصلی دارد که از زمان شیخ احمد احسایی پدید آمد. رهبران شیخیه برداشتی متفاوت با علمای اصولی از احادیث کیهان‌شناختی و تنجیمی داشتند. محمدکریمخان کرمانی بر خلاف علامه مجلسی که در بحارالانوار، روایات کیهان‌شناختی را فاقد اعتبار علمی ‌می‌داند و احادیث تنجیمی را از روی تقیه در نظر می‌گیرد، روایات گروه اول را طوری تأویل می‌کند که با نجوم بطلمیوسی هماهنگ باشد و احادیث تنجیمی را معتبر می‌داند. او همچنین به پیروی از شیخ احمد احسایی، به نظام سلسله مراتب وجود قائل بود که طبق آن هر چه موجودات از منشأ فیض دورتر باشند غلیظ‌تر و کندتر می‌شوند. به‌علاوه، عقیده داشت عالم «هورقلیا» که واسطۀ عالم ملک و ملکوت است در دورترین فاصله از زمین قرار دارد. همۀ اینها به این نتیجه منجر می‌شد که زمین طبق نظام نجومی بطلمیوسی-ارسطویی در مرکز قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

• تقابل نجوم قدیم و جدید
• شیخیه
• علم و دین
• تاریخ نجوم
• قاجار

عنوان مقاله [English]

A Survey of the Ideological Roots of Shaykhīyya leaders' Opposition to Modern Astronomy during the Qajar Period

نویسندگان [English]

• Mohammad Soleimanitabar ¹
• Amirmohammad Gamini ²

¹ Imam Khomeini International University

² Institute for the History of Science. University of Tehran.

چکیده [English]

With the arrival of modern sciences in Iran during the Qajar period, some leaders of the Shaykhīyya, especially Muhammad Karīm Khān Kirmānī, wrote several treatises criticizing and rejecting the modern astronomy and the heliocentric theory. While no rejection of the modern astronomy by the Uṣūlī Shia scholars has been observed during this period. This difference in approach is probably rooted in the way of interpreting astronomical hadiths as well as the detailed metaphysical belief system that emerged from the time of Shaykh Aḥmad Aḥsá’í. The leaders of the Shaykhīyya had a different understanding of cosmological and astrological hadiths than the Uṣūlī scholars. Unlike ʿallāmah Majlisī, who in Bihār al-Anwār considers cosmological hadiths to be scientifically unreliable and astrological hadiths to be precautionary dissimulation (Taqīyyih), Muhammad Karīm Khān Kirmānī interprets the hadiths of the first group in a way that is consistent with Ptolemaic astronomy and considers astrological hadiths to be valid. He also believed, following Shaykh Aḥmad Aḥsá’í, in a hierarchical chain of being, according to which the farther away beings are from the source of grace (heaven), the denser and slower they become. In addition, he believed that the world of "Hūrqalyā", which is the intermediary between the world of Mulk and the world of Malakūt, is located the farthest from the Earth. All this led to the conclusion that the Earth is at the center according to the Ptolemaic-Aristotelian astronomical system.

کلیدواژه‌ها [English]

• Contrast between ancient and modern astronomy
• Shaykhīyya
• science and religion
• history of astronomy
• Qajar