امکان‌سنجی علم اسلامی از منظر عقلانیت نقاد: اسلامی‌شدن یا اسلامی‌سازی؟

سمیعی, محمد; سمیعی, فاطمه

doi:10.30465/srs.2023.44602.2054

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار ایرانشناسی، دانشگاه تهران (نویسنده مسئول)

² کارشناسی ارشد روان‌شناسی، دانشگاه تهران،

https://doi.org/10.30465/srs.2023.44602.2054

چکیده

در نیم‌قرن گذشته، به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی، اسلامی‌سازی علوم و به‌ویژه علوم انسانی از مسائل فلسفی مهمی بوده که به آن بسیار پرداخته شده و هنوز نیز مطالب زیادی دربارة آن منتشر می‌شود. این مقاله تلاش دارد با تعیین دقیق محل نزاع، نشان دهد که اگرچه علم آبجکتیو تلاش دارد که از هرگونه پیرایه دور باشد، اما حتی طبق نظر رئالیست‌ها که به صدق مطابقی علم اهمیت می‌دهند، چون هیچگاه علم از جهان‌بینی عالمان رهایی نمی‌یابد، تأثیر جهان‌بینی‌های مختلف همواره در تئوری‌های آبجکتیوی که ارائه می‌دهند، می‌تواند باقی بماند. جهان‌بینی اسلامی نیز استثنا نیست و همان‌طور که علم در دوره‌های مختلف تاریخی رنگ جهان‌بینی غالب بر هر دوره را گرفته است، می‌تواند اسلامی شود. در ادامة مقاله، نظریّة ممتنع بودن علم اسلامی با ذکر یک نمونه از روانشناسی که بر دوگانه‌انگاری ذهن و مغز مبتنی است، رد می‌شود. اما اسلامی‌شدن علم به صورت طبیعی و خودبه‌خودی با اسلامی‌سازی آن به‌صورت دستوری و تصنّعی متفاوت است. علم را نمی‌توان با ممیّزی و سانسور اسلامی کرد، همان‌طور که نمی‌توان با اضافه کردن و اختلاط با گزاره‌های موجود در متون مقدس به علم اسلامی رسید. در پایان نتیجه‌گیری می‌شود که به‌رغم امکان اسلامی‌شدن علم، ولی اسلامی‌سازی آن نتیجه‌بخش نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Feasibility of Islamic Science in Critical Rationalism: Becoming Islamic or Islamization

نویسندگان [English]

Mohammad Samiei ¹
Fatemeh Samiei ²

¹ The Associate Professor of Iranian Studies, University of Tehran

² MSc. in Psychology, University of Tehran

چکیده [English]

During last half a century, particularly after the Islamic Revolution, Islamization of science and particularly humanities has been among important philosophical discussions, and still a lot is being published on this issue. This paper attempts to identify the exact subject of the discussion, and to show although objective science tries to make distance from every biases, even according to the realists who give priority to the correspondence, the impact of different worldviews on the objective theories they offer still can remain. Islamic worldview is no exception, and as sciences of different historical periods have been effected by the prevalent worldview of the time, it can be effected by the Islamic worldview. Then the theory of impossibility of Islamic science is refuted by the case of mind body dualism in psychology believed differently in Islamic and materialist worldviews. It is noteworthy that science can become Islamic in a natural way and not according to policymaking. Science cannot be Islamized using censorship or mixing it with propositions from the Quran and Hadith. At the end it is concluded that although science can become Islamic, Islamization of science based on censorship and similar artificial means is not fruitful.

کلیدواژه‌ها [English]

Islamic science
Islamization
Islamization of science
Quranic propositions
censorship

مراجع

آیین نامه تشکیل شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی مصوب جلسه 650 مورخ 21/7/1388 شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1388). بازیابی از https://rc.majlis.ir/fa/law/show/136125

ابراهیم‌نژاد، هرمز (1401) پزشکی در ایران: حرفه، تخصص و سیاست (1343-1193ق)، ترجمة محمد کریمی و مرتضی ویسی. تهران: شیرازه.

باقری، خسرو (1382). هویت علم دینی: نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

بستان، حسین (1398) "بازخوانی مدل اجتهادی تجربی علم دینی". فصلنامه علمی – پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی. سال 25 شماره 98. صص 29-49.

پارسانیا،. قم: مرکز نشر اسراء. حمید (1388) "علم دینی از منظر حکمت اسلامی". راهبرد فرهنگ. 6. صص 3-19.

پایا، علی (1386). "ملاحظاتی نقادانه دربارة دو مفهوم علم دینی و علم بومی". حکمت و فلسفه. شماره دوم و سوم. صص 39-76.

پایا، علی (1395) "از قران چه و چگونه می توان آموخت؟ یک بررسی از منظر عقلانیت نقاد" در پیوند:

https://neeloofar.org/what-and-how-can-we-learn-from-the-quran

پایا، علی و علیرضا منصوری (1397). "علم و تکنولوژی: تفاوتها، تعاملها، و تبعات آن ها". فلسفة علم. سال هشتم، ش 2. پیاپی 16. صص 155-184.

پایا، علی (1399). علم دینی، علم بومی و علم اسلامی، محال‌اندیشی یا دوراندیشی: مجموعه مقالاتی دربارة پروژه‌های ایدئولوژیک تولید علم به‌همراه نقد دیدگاه دو صاحب‌نظر ایرانی دربارة علم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

تقوی، مصطفی (1392). "علم انسانی – اجتماعی اسلامی: مسأله امکان‌پذیری و راهبردهای رشد"، اندیشة نوین دینی (سال 9، پاییز 1392) صص 97-114.

تقوی، مصطفی (1398) "علم منسوب به جهانبینی خاص: بررسی مسأله امکانپذیری" پژوهش‌های فلسفی (سال 31 شماره72 / تابستان 1398) صص 76-94.

جوادى آملی، عبدالله (1377) شریعت در آیینة معرفت. قم: مرکز نشر اسراء.

جوادى آملی، عبدالله (1386) منزلت عقل در هندسة معرفت دینی. قم: مرکز نشر اسراء.

داوری اردکانی، رضا (1376). "پرسش از غرب" فرهنگ. شمارة 24. صص 1-17.

سارتن، جورج (1383). مقدمه بر تاریخ علم: از هومر تا خیام، جلد اول، ترجمة غلامحسین صدری‌افشار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

فلک، لودویک (1375) "دربارة مشاهدة علمی". در دیدگاه‌ها و برهان‌ها: مقاله‌هایی در فلسفة علم و فلسفة ریاضی. شاپور اعتماد (ترجمه، تألیف و گردآوری). تهران: نشر مرکز.

گلشنی، مهدی (1392). از علم سکولار تا علم دینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نهج البلاغه (1385) گردآوری سید رضی، ترجمة محمد دشتی. قم: ناصر.

هال، لوئیس ویلیام هلزی (1383) تاریخ و فلسفة علم. ترجمة عبدالحسین آذرنگ. تهران: سروش.

Born, Max (1949) Natural Philosophy of Cause and Chance. Oxford: Clarendon Press.

Dalai Lama (2007) https://www.dalailama.com/news/2007/how-thinking-can-change-the-brain

Doppelt, Gerald (2010) “Values in science” in The Routledge Companion to Philosophy of Science. Stathis Psillos and Martin Curd (editors). London and New York: Routledge. Pp. 302-312.

Dzilo, Hasan (2012) ‘The concept of ‘Islamization of knowledge’ and its philosophical implications’ Islam and Christian–Muslim Relations (23:3), 247-256.

Flint, Thomas and Michael Rea (2011). The Oxford Handbook of Philosophical Theology, Oxford University Press.

Heil, John (2020) Philosophy of Mind: A Contemporary Introduction. New York and London: Routledge.

Jackson, Frank (1982) ‘Epiphenomenal Qualia’. The Philosophical Quarterly 32: 127–36.

Jones, Todd (2010) “Unification” in The Routledge Companion to Philosophy of Science. Stathis Psillos and Martin Curd (editors). London and New York: Routledge. Pp. 489-497.

Keim, Wiebke (2017) ‘Islamization of Knowledge – Symptom of the Failed Internationalization of the Social Sciences?’ Méthod(e)s: African Review of Social Sciences Methodology (2:1-2), 127-154.

Mota-Rolim, Sergio et al. (2020) ‘The Dream of God: How Do Religion and Science See Lucid Dreaming and Other Conscious States During Sleep?’ Frontiers in Psychology. Vol 11. October 2020. Pp. 1-9.

Popper, Karl (1974) Objective knowledge: an evolutionary approach. Clarendon Press.

Stokes, Dustin (2021) Thinking and Perceiving: On the Malleability of the Mind. London and New York: Routledge.

Telles‐Correia, Diogo (2018) ‘The mind‐brain gap and the neuroscience‐psychiatry gap’. Journal of Evaluation in Clinical Practice. 1–6. https://doi.org/10.1111/jep.12891

Vintiadis, Elly (2014) ‘A frame of mind from psychiatry’, Medical Health Care and Philosophy. Springer Science+Business Media Dordrecht. DOI 10.1007/s11019-014-9607-4.

Walker, Mark (editor) (2003). Science and Ideology: a Comparative History. London and New York: Routledge.