نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار فلسفه، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی

چکیده

چکیده
به‌ علت نسبت وثیق میان علم و فلسفه از یک سو و نسبت وثیق میان فلسفه و مابعدالطبیعۀ فارابی و ابن‌‌سینا با الهیات و دین از سوی دیگر، علوم تجربی و طبیعی در اندیشۀ این دو فیلسوف ایرانی و مسلمان در ابعاد و مسائل متعددی با الهیات فلسفی که در مابعدالطبیعۀ مد نظر این دو ذیل حکمت نظری شاخۀ الهیات طرح شده است گره خورده و از مبانی این زیرشاخه تغذیه کرده است. در این نوشتار تلاش می‌شود، در چند موقف اساسی، پیوندهای علوم طبیعی و تجربی با مابعدالطبیعه و به‌ویژه الهیات فلسفی بیان شود و در نهایت نشان داده شود که گفتمان علوم طبیعی و تجربی نزد این دو دانشمند و فیلسوف متمایز از گفتمان علوم تجربی در دنیای جدید است

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Religious nature of the natural sciences in Farabi and Avicenna’s view

نویسنده [English]

  • Reza Mahoozi

چکیده [English]

Abstract:
Because of the relation between science and philosophy on the one hand and the relation between Farabi and Avicenna’s philosophy and metaphysics with theology and religion on the other hand, natural sciences has many dimensions and numerous issues in connecting with philosophical theology and theoretical philosophy of them. In this paper I want to show the relation between natural sciences and philosophical theology in Farabi and Avicenna’s metaphysics. After that, I want to say the natural sciences for Farabi and Avicenna is differing from the discourse of science in the contemporary world.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Natural science
  • Metaphysics
  • Farabi
  • Avicenna
منابع
آرتور برت، ادوین (1380). مبادی مابعدالطبیعی علوم نوین، ترجمۀ عبدالکریم سروش، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن‌‌سینا (1295ق). قانون فی طب، چاپ سنگی، تهران.
ابن‌‌سینا (1316). شفا، فن سماع طبیعی، ترجمۀ محمدعلی فروغی، تهران: چاپ‌خانۀ مجلس.
ابن‌‌سینا (1331). دانش‌نامۀ علایی، الهیات، تصحیح محمد معین، تهران: انجمن آثار ملی.
ابن‌‌سینا (1364). النجاه، تهران: مرتضوی.
ابن‌‌سینا (1383). دانش‌نامۀ علایی، طبیعیات، مقدمه و حواشی و تصحیح سیدمحمد مشکوه، همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا.
ابن‌‌سینا (1384). اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، ج 1، تهران: سروش.
ابن‌‌سینا (1403ق). الاشارات و التنبیهات، با شرح خواجه نصیرالدین طوسی و شرح الشرح قطب‌الدین رازی، قم: دفتر نشر کتاب.
ابن‌‌سینا (1953). الشفا، البرهان، تحقیق ابراهیم مدکور، قاهره: مطبعه امیریه.
اکرمی، موسی و رضا محمدی‌نسب (1391). «طبقه‌بندی علوم ریاضی و طبیعی نزد فارابی»، مجموعه‌مقالات منتخب همایش فارابی و تأسیس فلسفۀ اسلامی، زیر نظر آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ایمانپور، منصور (1383). «ارزیابی غایت‌مندی عالم طبیعت در فلسفۀ مشائی و حکمت متعالیه»، فصل‌نامۀ خردنامۀ صدرا، ش 37.
بورکهارت، تیتوس (1389). جهان‌شناسی سنتی و علم جدید، ترجمۀ حسن آذرکار، تهران: حکمت.
بهمنیار (1375). التحصیل، تصحیح و تعلیقۀ مرتضی مطهری، ج 2، تهران: دانشگاه تهران.
بیرونی، ابوریحان (1320). آثار الباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، تهران: خیام.
دادجو، ابراهیم (1390). مابعدالطبیعه از نگاه ارسطو و ابن‌‌سینا، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
رحمتی، انشاء‌الله (1392). کیمیای خرد؛ جستارهایی در زمینۀ دین و اخلاق، تهران: سوفیا.
سلیمانی، فاطمه (1387). «روش طبیعت‌شناسی ابن‌‌سینا»، مشکوه النور، ش 41.
صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1376). فلسفۀ دکارت، تهران: نشر بین‌المللی الهدی.
صاییلی، آیدین (1384). «روش علمی ابوعلی سینا»، در جشن‌نامۀ ابن‌‌سینا، ج 2، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فارابی، ابونصر (1309). رساله فی اغراض مابعدالطبیعه، حیدرآباد دکن: مطبعة دائرة‍‌المعارف العثمانیه.
فارابی، ابونصر (1389). احصاء‌العلوم، ترجمۀ حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی، ابونصر (1390). تعلیقات، ترجمۀ فتحعلی اکبری، تهران: پرسش.
فارابی، ابونصر (1407ق). التنبیه علی سبیل السعاده، تصحیح و شرح جعفر آل یاسین، بیروت: دار المناهل.
فیروزجایی، یارعلی کرد (1386). نوآوری‌های فلسفۀ اسلامی در قلمرو مابعدالطبیعه به روایت ابن‌‌سینا، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
گلشنی، مهدی (1387). «مقصود ما از علم دینی»، قسمت اول و دوم، رشد آموزش معارف اسلامی،
ش 64 و 71.
گنون، رنه (1361). سیطرۀ کمیت و علائم آخرالزمان، ترجمۀ علی‌محمد کاردان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
لگن‌هاوزن، محمد (1382). «چرا سنت‌گرا نیستم؟»، ترجمۀ منصور نصیری، در مجموعه مقالات همایش نقد تجدد از دیدگاه سنت‌گرایان معاصر (خرد جاویدان)، تهران: دانشگاه تهران و مؤسسة تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
ماحوزی، رضا (1389). «جدال مکانیسم و غایت‌مندی در نقدهای اول و سوم کانت و راه‌حل استعلایی کانت برای آن»، فصل‌نامۀ علمی ـ ‌پژوهشی پژوهش‌های فلسفی، دانشگاه تبریز، ش 216.
مطهری، مرتضی (1378). مجموعه آثار، درس‌های شفا، تهران: صدرا.
ملایوسفی، مجید و منصور عبداللهی‌ (1391). «تبیین غایی عالم از نگاه ارسطو و ابن‌‌سینا»، فصل‌نامۀ علمی و پژوهشی تاریخ فلسفه، ش 10.
موسوی بجنوردی، کاظم (1388). بوعلی سینا (مجموعه مقالات)، تهران: بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
نصر، سیدحسین (1339). «نظریات ابوریحان بیرونی دربارة معنی طبیعت و روش‌های تحقیق در علوم طبیعی»، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، س 7، ش 4.
نصر، سیدحسین (1359). نظر متفکران اسلامی دربارة طبیعت، تهران: خوارزمی.
نصر، سیدحسین (1385). «دستاوردهای ابن‌‌سینا در حوزۀ علم و خدمات او به فلسفۀ آن»، تاریخ علم، ش 5.
نصر، سیدحسین (1389). دین و نظام طبیعت، ترجمۀ محمدحسین فغفوری، تهران: حکمت.
هِلِر، مایکل (1379). «نگاهی به علوم طبیعی از منظر الهیات»، نامۀ علم و دین، ش 9 و 10.
 
Guyer, P. (1996). The Cambridge Companion to Kant, Cambridge University Press.
Kant, Immanuel (1965). Critique of Pure Reason, trans. by Norman Kemp Smith, Pressdin Macmillan.