پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
پژوهشهای علم و دین
38306462
23830654
6
12
2016
02
20
نقش و جایگاه عقل در تفسیر الجامع لأحکام القرآن قرطبی
1
14
FA
مجید
خزاعی
دانشجوی دکتری علوم قرآن و، دانشگاه اصفهان
محمدرضا
ستودهنیا
دانشیار گروه علوم قرآن دانشگاه اصفهان
سیدمهدی
لطفی
استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه اصفهان
تفسیر قرطبی، در دستهبندی تفاسیر، در گروه تفاسیر فقهی جای میگیرد و افزون بر مباحث فقهی مباحث گوناگون دیگری را نیز در خود جای داده است. یکی از موضوعات جالب توجه این تفسیر عقل است و جایگاه آن در سه حوزۀ فقهی، کلامی، و تفسیری قابل بررسی است. قرطبی در مقام نظر مجالی برای ورود عقل در حوزههای فقهی و کلامی نمیبیند، اما در عمل در مواردی به دلیل عقلی استناد کرده است. وی در حوزۀ قرآنی نقش پررنگی برای عقل در تفسیر <em>قرآن</em> قائل است. قرطبی در حوزۀ تفسیر با گشادهدستی نقش عقل در تفسیر را تبیین میکند و، با قبول تفسیر به رأی، عقل را منبعی مهم در تفسیر <em>قرآن</em> میداند و موافقان صرف تفسیر اثری را نقد و آنها را تخطئه میکند. قرطبی روایات تفسیر به رأی را ناظر به دو دسته از مفسران میداند و، با قبول نقش عقل در تفسیر، در ذیل آیات به تعریف خود از عقل پرداخته است و بر اهمیت آن در تفسیر<em> قرآن</em> و ناکافی بودن اکتفای بر نقل تأکید دارد. مراد قرطبی از عقل طاعت الهی است و بر این اساس کسانی مانند کافران، که به طاعت الهی نمیپردازند، فاقد عقلاند. در این نوشتار درصدد بررسی تعریف عقل از دیدگاه قرطبی و نیز تبیین جایگاه آن در حوزۀ تفسیری هستیم.
کلیدواژهها: عقل,قرطبی,احکام,تفاسیر فقهی,تفسیر به رأی
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1941.html
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1941_9e8595accc4ff330701d46c6b4576d21.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
پژوهشهای علم و دین
38306462
23830654
6
12
2016
02
20
بررسی تطبیقی تاریخ پیدایش انسان در زمین از نظر علم و آموزههای قرآنی و حدیثی
15
31
FA
محمدعلی
دولت
0000-0001-7150-9355
دانشجوی دکتری کلام امامیه، دانشگاه قرآن و حدیث
dolat64@gmail.com
علی
افضلی
دانشیار مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفة ایران
چکیده
در این مقاله به دنبال یافتن راهکاری مناسب برای توجیه صحیح یافتههای علمی پیرامون زیست انسان در زمین و موجودات پیش از آدم (ع) در آموزههای <em>قرآن</em> و عترت هستیم. روش تحقیق در این مقاله توصیفی و از گونۀ تحلیل اسنادی و کتابخـانهای است و یافتههای زیستشناسی را با استناد به اطلاعات گردآوریشده از آیات و روایات ارزیابی کردهایم. یافتههای باستانی حاکی از آن است که، پیش از انسانهای کنونی، دو نوع از موجودات انسانگونه، یعنی نئاندرتالها و کرومانیونها، در زمین میزیستهاند که دهها هزار سال پیش نسل آنها منقرض شده است. در روایات نیز از سویی به طور کلی از وجود دو گونۀ جنّ و نسناس پیش از انسان صحبت به میان آمده و، از سوی دیگر، حاکی از وجود هفت گروه از موجودات انسانگونه در زمین است. شاید بتوان نئاندرتالها و کرومانیونها را دو گونه از نسناس به شمار آورد. ضمن آنکه، بر اساس مطالعات تاریخی و پژوهشهای علمی، هبوط آدم (ع) که پدر انسانهای کنونی است به زمین در محدودۀ زمانی کمتر از 10 هزار سال پیش رخ داده است و هیچ گونه ارتباط فیزیکی میان آدم (ع) و موجودات پیش از او وجود ندارد؛ بنابراین نظریۀ تکامل دربارۀ آدم (ع) و نسل او صدق نمیکند.
کلیدواژهها: آدم (ع),انسان,نسناس,جن,میمونهای انساننما,انسانهای میموننما
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1955.html
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1955_274819a1d95994912164f4ca000e485c.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
پژوهشهای علم و دین
38306462
23830654
6
12
2016
02
20
مسئلۀ دور دکارتی در اثبات وجود خداوند راهحل حافظه و نقد آن
33
55
FA
سیدمسعود
سیف
استادیار فلسفه، دانشگاه بینالمللی امام خمینی
پریسا
وفامند
کارشناس ارشد فلسفه، دانشگاه امام خمینی
یکی از مسائل مهم در فلسفۀ دکارت دور دکارتی است. این مسئله را اولینبار معاصران دکارت مطرح کردند؛ اینکه دکارت معتقد است: «اگر من یقین داشته باشم که خداوند وجود دارد و فریبکار نیست، میتوانم یقین داشته که هر آنچه را به طور واضح و متمایز ادراک کردهام صحیح است» و «فقط در صورتی که در ابتدا یقین داشته باشم که هر آنچه را به طور واضح و متمایز ادراک کنم صحیح است، میتوانم یقین داشته باشم که خداوند وجود دارد و فریبکار نیست»؛ یعنی یقین به دو قضیۀ «خداوند وجود دارد و فریبکار نیست» و «هر آنچه به نحو واضح و متمایز ادراک کنم صحیح است» منوط به یکدیگر است و بنابراین مستلزم دور است. برای حل مسئلۀ دور دکارتی راهحلهای متعددی ارائه شده است که مهمترین آنها عبارتاند از راهحل حافظه، راهحل یقین دوگانه و راهحل مبتنی بر تفسیر روانشناسانه. در این مقاله راهحل حافظه و نقد آن را بررسی میکنیم که بنا بر آن خداوند ضامن دقت حافظۀ ماست، نه ضامن درستی ادراکات واضح و متمایز.
کلیدواژهها: دور دکارتی,خداوند,ادراکات واضح و متمایز,یقین
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1956.html
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1956_a72aba5e790bc62ff30f8540c5b810ad.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
پژوهشهای علم و دین
38306462
23830654
6
12
2016
02
20
واکنش علمای شیعه به فعالیتهای مذهبی مبلغان مسیحی اروپایی در اوایل دورة قاجاریه
51
75
FA
باقرعلی
عادلفر
استادیار تاریخ، دانشگاه بینالمللی امام خمینی
چکیده
از آغاز قرن شانزدهم میلادی، ایران همزمان با استقرار دولت شیعی و حضور قدرتهای نوظهور عیسوی اروپایی در مرزهای جنوبی خود با تجربهای تازه مواجه شد. ورود مسیونرهای مذهبی با حمایت کشورهای متبوع به ایران تسهیل شد؛ به گونهای که میسیونرها طی سدههای بعدی به یکی از مؤثرترین نهادها در ایجاد دگرگونیهای فرهنگی ایران بدل شدند. مبلغان کاتولیک و پروتستان شیوههای متفاوت سیاسی و مذهبی را در ایران به کار گرفتند که همگام با توفیق چشمگیر اروپاییها در فتح سرزمینهای قارة کهن و جدید و گسترش مسیحیت بود. دستیابی به قدرت حاصل از این فضاهای تازه غربیان را به اتخاذ شیوههای تبلیغی تهاجمی در کشورهای مسلمان از جمله ایران ترغیب کرد. ترجمة متون مقدس به زبان فارسی و نگارش کتابهای متعدد علیه متون و باورهای اسلامی برای ایجاد تشکیک در میان عقاید و آموزههای مسلمانان در دورۀ صفویه آغازگر چنین هجوم فرهنگیای محسوب میشود که با گسترش پدیدة شرقشناسی و شدتگیری رقابتهای استعماری در دورة قاجار به اوج خود رسید. بنا بر اهمیت و ضرورت بازخوانی چنین رویکردی و ریشهیابی تاریخی آبشخورهای نفوذ فرهنگی غرب در ایران، تلاش میکنیم، با بررسی متون و آثار کشیشان بهویژه هنری مارتین، کیفیت واکنش علمای شیعه و بازخوانی رسالههای تقابلی و ردیههای آنان را تحلیل کنیم.
کلیدواژهها: مبلغان مذهبی,آموزههای عیسوی,هنری مارتین,دورة قاجاریه,علمای تشیع,رسائل ردیه
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1957.html
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1957_0ddec5c1c0e6e9832fbea9609b023908.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
پژوهشهای علم و دین
38306462
23830654
6
12
2016
02
20
لوازم معرفتشناختی جهانشناسی قرآن برای علوم طبیعی
77
97
FA
قدرتالله
قربانی
استادیار فلسفه، دانشگاه خوارزمی تهران
چکیده
اهمیت مطالعۀ طبیعت بر کسی پوشیده نیست؛ زیرا طبیعت بستر اصلی زندگی انسان است. از این رو، علوم طبیعی که با جهان طبیعت سروکار دارند نقش فزایندهای در بهبود و تغییر چهرۀ زندگی انسان دارند. اما برخی تلقیهای نادرست در علوم طبیعی جدید لزوم بازاندیشی در نگرشهای علوم طبیعی را با استفاده از آموزههای الهی نشان میدهد. در این زمینه، <em>قرآن</em> به مثابۀ منبعی الهی آموزههای مهمی در جهانشناسی طبیعی دارد. این کتاب الهی ضمن معرفی مهمترین ویژگیهای کلیت جهان هستی، یعنی ماسوی الله، برخی از خصوصیات مهم جهان طبیعت را برمیشمارد که مخلوقیت، نیازمندی، وابستگی تام در بقا، نظم و علیت، تفاوت و تنوع موجودات، وجود شعور و ادراک، زنده بودن و تسبیحگویی همۀ موجودات طبیعت، کارکرد خاص موجودات طبیعی و تحت سیطرۀ الهی بودن کل طبیعت فقط نمونههایی از آنهاست. آموزههای طبیعتشناسی <em>قرآن</em>، ضمن رازگشایی از چهرۀ برخی از ابعاد طبیعت، از مهمترین طرق خداشناسی و شکلگیری جهانبینی الهی است که تأمینکنندۀ سعادت حقیقی انسانهاست
کلیدواژهها: علوم طبیعی,جهانشناسی,خلقت,نظم و قانونمندی,قرآن
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1958.html
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1958_fcdf1b9b7681ab671bb65da3a8c30cd4.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
پژوهشهای علم و دین
38306462
23830654
6
12
2016
02
20
ماهیت دینی علوم طبیعی در اندیشۀ فارابی و ابنسینا
99
118
FA
رضا
ماحوزی
استادیار فلسفه، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی
چکیده
به علت نسبت وثیق میان علم و فلسفه از یک سو و نسبت وثیق میان فلسفه و مابعدالطبیعۀ فارابی و ابنسینا با الهیات و دین از سوی دیگر، علوم تجربی و طبیعی در اندیشۀ این دو فیلسوف ایرانی و مسلمان در ابعاد و مسائل متعددی با الهیات فلسفی که در مابعدالطبیعۀ مد نظر این دو ذیل حکمت نظری شاخۀ الهیات طرح شده است گره خورده و از مبانی این زیرشاخه تغذیه کرده است. در این نوشتار تلاش میشود، در چند موقف اساسی، پیوندهای علوم طبیعی و تجربی با مابعدالطبیعه و بهویژه الهیات فلسفی بیان شود و در نهایت نشان داده شود که گفتمان علوم طبیعی و تجربی نزد این دو دانشمند و فیلسوف متمایز از گفتمان علوم تجربی در دنیای جدید است
کلیدواژهها: علوم تجربی,مابعدالطبیعه,الهیات فلسفی,فارابی,ابنسینا
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1959.html
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1959_944bc3efee13081916c43bfe88633f90.pdf
پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی
پژوهشهای علم و دین
38306462
23830654
6
12
2016
02
20
اقامۀ برهان بر اثبات وجود خداوند، امکان یا امتناع؟
119
133
FA
عباس
یزدانی
دانشیار فلسفۀ دین، دانشگاه تهران
چکیده
آیا میتوان با اقامۀ برهان منطقی وجود خدا را اثبات کرد؟ برخی فیلسوفان معتقدند اثبات وجود خدا با اقامۀ برهان منطقی امکانپذیر است؛ در مقابل، برخی دیگر بر این باورند که اثبات وجود خدا با برهان منطقی امتناع دارد؛ اما گروه سومی هستند که هرچند اثبات وجود خدا را ممتنع نمیدانند، تلقی طرفداران الهیات طبیعی سنتی از برهان را رد و شرایط جدیدی را برای برهان پیشنهاد میکنند. اینان بر این باورند که هرچند برخی از استدلالهای مخالفان براهین کلاسیک الهیات طبیعی در اثبات وجود خدا قابل نقد است و میتوان به نحوی از اثباتپذیری وجود خدا دفاع عقلانی کرد، تلقی مدافعان الهیات طبیعی سنتی از مفهوم برهان و شرایط آن و یقینی بودن براهین کلاسیک اثبات وجود خدا برای همگان قابل دفاع نیست. با پذیرش پارادایمهای جدید معرفتشناختی و بازسازی مفهوم برهان به عنوان برهان وابسته به شخص، میتوان از برخی براهین اثبات وجود خدا دفاع کرد و تلقی جدیدی از عقلانیت باور به خدا ارائه کرد.
کلیدواژهها: برهان منطقی,الهیات طبیعی,وجود خدا,اثبات,عقلانیت
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1960.html
https://elmodin.ihcs.ac.ir/article_1960_949bbdb407fdc37e886dca20cf05fd85.pdf