نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشکدة مطالعات قرآنی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

تحلیل اسطوره ای، شاخه ای از نقد ادبی است که به تجزیه و تحلیل ساختار و معنای متن می پردازد و ارزش ادبی آن را از جهت کاربست باورهای اسطوره ای در آن ارزیابی و بررسی می کند. کاربست این روش در حوزه مطالعات قرآنی، از یک سو به کار گرفتن قوانین ادبی در فهم معنای قرآن است و از دیگر سو، میراث بشری این متن را بررسی می کند. در سنت تفسیری و علمی مسلمانان بوده اند کسانی که از این منظر به قرآن کریم بپردازند و بیان هایی از قرآن را مبتنی بر باورهای اساطیری بدانند و از آن جا روش های مختلف نقد ادبی را برای تحلیل معنای متن بکار گیرند. این مطالعه برای بازشناسی همین کوشش ها نگارش یافته و درصدد است آن ها را از یکدیگر تفکیک کند. بنابراین ما در این نوشتار به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که رویکردهای عمده و شناخته شده در تحلیل اسطوره ای قرآن کریم کدام اند؟ این رویکردها چه مناسبتی با یکدیگر دارند؟ آیا می توان برمبنای این رویکردها، سطوح مختلف این متن را از یکدیگر تفکیک کرد؟ 
یافته های پژوهش حاکی از آن است که تحلیل اسطوره ای قرآن کریم، فارغ از تمامی پیش فرض های کلامی و تعلیمی، حداقل در سه لایه از متن قرآن قابل پیگیری است: مضامین، زبان و بلاغت. نوشتار حاضر به واکاوی آثار مختلف پژوهشگران در هریک از سه سطح فوق پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Mythological analysis in the literary studies of the Qur''''an

نویسنده [English]

  • Zahra Mohagheghian

Assistant professor, Institute of Humanities and Cultural Studies,Tehran

چکیده [English]

Mythological analysis is a branch of literary criticism that analyzes the structure and meaning of the text and evaluates and evaluates its literary value for the application of mythological beliefs. The application of this method in the field of Quranic studies involves the use of literary laws in understanding the meaning of the Qur''an and, on the other hand, examines the human heritage of this text.
In the interpretative and scientific tradition of Muslims, those who view the Holy Qur''an from this point of view and find expressions of the Qur''an based on mythological beliefs and use different methods of literary critique to analyze the meaning of the text. This study is written to identify these efforts and seeks to distinguish them from each other.
So, in this article, we are looking for the answer to this question, which are the main and well-known approaches to the mythological analysis of the Qur''an? What is the relationship between these approaches? Is it possible to distinguish between different levels of this text based on these approaches?
The findings of the research show that the mythological analysis of the Quran, regardless of all verbal and educational presuppositions, can be traced at least in three layers of the text of the Quran: matter, language and rhetoric. The present paper addresses the various studies of researchers at each of the three levels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • myth
  • mythological analysis of the Quran
  • literary critique
  • mythical expression
قرآن کریم.
احمدخان هندى، سر سید(1334). تفسیرالقرآن و هو الهدى و الفرقان، ترجمه فخر داعى، تهران: چاپخانة آفتاب.
ارکون، محمد(1392). تاریخمندی اندیشه اسلامی، ترجمه رحیم حمداوی، تهران: نگاه معاصر.
اسماعیل پور، ابوالقاسم(1377). اسطوره ، بیان نمادین، تهران: سروش .
الیاده، میرچا (1362). چشم اندازهای اسطوره، ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.
الیاده، میرچا (1365). «ادبیات نانوشتاری: اسطوره، فولکلور، ادبیات عامیانه»، ترجمه مدیا کاشیگر، شماره 29، صص 698-686. 
الیاده، میرچا (1372). رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
ایزوتسو، توشیهیکو(1361). خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، شرکت سهامی انتشار.
باحاذوق، عمر محمد(1413ق). الجانب الفنی فی القصص القران، دارالمأمون للتراث.
 بولتمان، رودلف(1380). مسیح و اساطیر، ترجمه مسعود علیا، تهران: نشر مرکز.
بیرلین، ج.ف(1386). اسطوره های موازی، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
پاکتچی،احمد(1387). «اهلال به مثابه شاخص در مطالعه پیوستار فرهنگی جاهلی – قرآنی»، مجله پژوهشی مطالعات قرآن و حدیث، شماره 3، صص 28-5.
پاکتچی،احمد (1394 الف). «شعری در قرآن»، فصلنامه پژوهشی صحیفه مبین، سال 21، شماره 57، صص 194-157.
پاکتچی،احمد (1394ب). «بازخوانی مفهوم سدره المنتهی با رویکرد گفتمانی»، سال 21، شماره 57،صص 46-7.
پرتوی، مهدی(1352). ریشه های تاریخی امثال و حکم، مجله هنر و مردم، شماره 126، صص107-104.
خرمشاهی، بهاء الدین(1374). «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن » مجله بینات، شماره ی 5، ص 95.
خرمشاهی، بهاءالدین(1377). دانشنامۀ قرآن و قرآن‌پژوهی‌، تهران: نشر دوستان.
الخولی، امین(1994م). التفسیر معالم حیاته و منهجه الیوم، قاهره.
الخولی، امین(1961م). مناهج تجدید فی النحو والبلاغه و التفسیر و الادب، قاهره.
الخولی، امین(بی تا). «مقاله تفسیر»، دائره المعارف الاسلامیه، تهران: انتشارات جهان.
سنت، جان پین(1380). اساطیر یونان، ترجمه: باجلان فرخی ، تهران: نشر اساطیر.
سیدقطب، ابن ابراهیم شاذلی(1995). التصویر الفنی فی القرآن، بیروت‏: دار الشروق .
سیدقطب، ابن ابراهیم شاذلی(1412ق). فى ظلال القرآن، قاهره: دارالشروق.
سیبویه، عمرو بن عثمان(بی تا). کتاب سیبویه: المشهور فی النحو اسمه الکتاب، بی جا: مطبع العامی.
شایگان، داریوش(1371). بتهای ذهنی و خاطره ازلی، تهران، امیرکبیر.چاپ دوم.
شمیسا، سیروس(1394). نقد ادبی، تهران: نشر میترا، چاپ سوم.
شمیسا، سیروس(1380). نقد ادبی، تهران: انتشارات فردوس، چاپ دوم.
شمیسا، سیروس(1370). بیان، تهران: انتشارات فردوس.
صالحی نیا، مریم(1394). قدسیت و ساختار، تهران: نگاه معاصر.
طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر(1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت‏: دار المعرفه‏
عبدربه، سید عبدالحافظ(1972م). بحوث فى قصص القرآن، بیروت.
عروسى حویزى، عبد على بن جمعه(1415ق). تفسیر نور الثقلین‏، قم‏: انتشارات اسماعیلیان،
چاپ:چهارم
علامی، ذوالفقار(1387).«آسمان پدر و زمین مادر در اساطیر ایرانی و شعر فارسی»، فصلنامه پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره 68 و 69، صص 143-120.
عیاد، شکری محمد(1971م). البطل فی الادب و الاساطیر، القاهره: دارالمعرفه.
فرای، نورتروپ(1379). رمزکل: کتاب مقدس و ادبیات، ترجمه صالح حسینی، تهران: نیلوفر.
فولادوند، مهدی، ترجمه قرآن کریم.
کاسیرر، ارنست(1394). زبان و اسطوره، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ سوم، تهران: انتشارات مروارید.
گریما، پییر و دیگران(1395). انسان و اسطوره، ترجمه ابوالقاسم اسماعیلپورمطلق، تهران: هیرمند.
گرین، ویلفرد و همکاران(1376). مبانی نقد ادبی، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: نیلوفر.
گنابادى، سلطان محمد(1408ق). تفسیر بیان السعادة فى مقامات العبادة، بیروت‏: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چاپ: دوم‏.
محققیان، زهرا(1397).« اصطلاح شناسی بیان اساطیری در مطالعات ادبی قرآن کریم»، مجله پژوهشی آموزه های قرآنی، در نوبت چاپ.
محققیان، زهرا(1396). «اصل مادینه هستی در بیان اساطیری قرآن کریم»، مجله پژوهشی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، سال اول، شماره دوم.
مقاتل بن سلیمان‏ بلخى(1423ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان‏، تحقیق عبد الله محمود شحاته، بیروت‏: دار إحیاء التراث‏.
معرفت‏ ، محمد هادى(1423ق). شبهات و ردود حول القرآن، قم: موسسه التمهید.
مهاجرانی، عطاءالله(1369). اسطوره ضحاک، ادبستان فرهنگ و هنر، ش 12.
میر، مستنصر و قاضی، وداد(1392). دائره المعارف قرآن کریم، جلد اول: مدخل قرآن و ادبیات، ترجمه نصرت نیلساز، تهران: انتشارات حکمت.
نامور مطلق، بهمن(1392). درآمدی بر اسطوره شناسی، تهران: سخن.
نوروزی، زینب و اسلام، علیرضا(1390). «بررسی تطبیقی داستان فریکسوس از اساطیر یونان و اسماعیل ذبیح االله از قرآن»، فصلنامه پژوهشی یلسان مبین(پژوهشادب عربی)، سال دوم، شماره سوم
ولک، رنه(1373). تاریخ نقد جدید، ترجمه سعید ارباب شیرازی، تهران: نیلوفر.
هندرسن،ایان(1393). رودولف بولتمان، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس.
یونگ، کارل گوستاو (1385). مشکلات روانی انسان مدرن، ترجمه محمود بهفروزی فرد، تهران: جامی.
 
Dorairaj, Joseph A(1998). Myth and Hermeneutics, Thesis submitted to the Gandhigram Rural Institute Deemed University. Faculty of English and Foreign Language. Foe the award of the degree of Doctor of Philosophy.
Eliade, . Mircea(1945). The Encyclopedia of Religion ,Second Edition, ed  Lindsay
Emig. Rainer. (2001). Literary criticism and psychoanalytic positions. The Cambridge History of Literary Criticism. Vol.IX.
The Encyclopedia of Religion and Ethics(1908-1926). ed. James Hastings, Edinburgh.
The Encyclopedia of  the Quran(2001). Edited by Jane Dammen McAuliffe. Leiden: Brill.