نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار تاریخ، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی

چکیده

چکیده
از آغاز قرن شانزدهم میلادی، ایران هم‌زمان با استقرار دولت شیعی و حضور قدرت‌های نوظهور عیسوی اروپایی در مرزهای جنوبی خود با تجربه‌ای تازه مواجه شد. ورود مسیونرهای مذهبی با حمایت کشورهای متبوع به ایران تسهیل شد؛ به‌ گونه‌ای که میسیونرها طی سده‌های بعدی به یکی از مؤثرترین نهادها در ایجاد دگرگونی‌های فرهنگی ایران بدل شدند. مبلغان کاتولیک و پروتستان شیوه‌های متفاوت سیاسی و مذهبی را در ایران به ‌کار گرفتند که هم‌گام با توفیق چشم‌گیر اروپایی‌ها در فتح سرزمین‌های قارة کهن و جدید و گسترش مسیحیت بود. دست‌یابی به قدرت حاصل از این فضاهای تازه غربیان را به اتخاذ شیوه‌های تبلیغی تهاجمی در کشورهای مسلمان از جمله ایران ترغیب کرد. ترجمة متون مقدس به زبان فارسی و نگارش کتاب‌های متعدد علیه متون و باورهای اسلامی برای ایجاد تشکیک در میان عقاید و آموزه‌های مسلمانان در دورۀ صفویه آغازگر چنین هجوم فرهنگی‌ای محسوب می‌شود که با گسترش پدیدة شرق‌شناسی و شدت‌گیری رقابت‌های استعماری در دورة قاجار به اوج خود رسید. بنا بر اهمیت و ضرورت بازخوانی چنین رویکردی و ریشه‌یابی تاریخی آبشخور‌های نفوذ فرهنگی غرب در ایران، تلاش می‌کنیم، با بررسی متون و آثار کشیشان به‌ویژه هنری مارتین، کیفیت واکنش علمای شیعه و بازخوانی رساله‌های تقابلی و ردیه‌های آنان را تحلیل کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Reaction of Moslem Scholars to the Religious Activities of European and Christian propagandas at the beginning of Qajar Dynasty

نویسنده [English]

  • Bagher Ali Adelfar

چکیده [English]

Abstract:
From the beginning of the 16th century, a Shia government was established in Iran during which powerful European and Christian governments appeared in its southern borders. As a consequence, the religious missioners of these countries could facilely and effortlessly step onto Iran`s soil with the support of their governments. During the subsequent centuries, missioners were one of the most suitable organizations for influencing Iran`s culture. For this purpose, Catholic and Protestant missionaries tried different political and religious approaches. Europeans' resounding and considerable success in conquering historical and new (contemporary and recent) continents as well as the propagation of Christianity during that period spawned the use of incursive methods for their propaganda in Iran. The translation of holy texts of Christianity into Persian as well as writing books running athwart Islamic beliefs and engendering dubitation among Muslims started in Safavid dynasty, however, these exercises reached to the zenith and peak owing to the intensification of competitions among colonialist governments. This research aims to analyze some priests` books and statements (especially Henry Martin`s) disproving and discrediting Shia`s beliefs and also how Shia scholars and clergies responded to them by writing theories confuting Christian missionaries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: missionaries
  • Christian sects
  • Qajar dynasty
  • Henry Martin
  • scholars
  • Catholic and Protestant priests
  • confuting responds
منابع
ارباب، معصومه (1381). گزارش کارملیت‌ها از ایران دورۀ افشاریه و زندیه، تهران: نشر نی.
اردلی، ورا (1344). هنری مارتین، ترجمة سهیل آذری، تهران: نورجهان.
اسناد کشیشان کارملی (1383). به کوشش منوچهر ستوده با هم‌کاری ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
آقابزرگ طهرانی، محمدحسن (بی‌تا). الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 6 و 10، بیروت: دار الاضواء.
آوری، پیتر (1373). تاریخ معاصر ایران، ترجمة محمدرفیعی مهرآبادی، تهران: عطایی.
برومند، صفورا (1381). پژوهشی بر فعالیت انجمن تبلیغی کلیسا در دورۀ قاجار، تهران: مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر.
برومند، صفورا و ویدا همراز (1379). «نگاهی به فعالیت مبلغان ارتدوکس روسی در ایران از آغاز تا ورود مشروطیت»، فصل‌نامۀ مطالعات روابط خارجی، س 2، ش 5 و 6.
تشکری بافقی، علی‌اکبر (1391). «کارکرد انجمن تبلیغی کلیسا در عصر قاجار»، تاریخ ایران، ش 5/ 17.
تیزدال، سنت کلر (بی‌تا). ینابیع‌الاسلام، چاپ سنگی، کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ مدرک 9310-11.
حائری، عبدالهادی (1364). تشیع و مشروطیت در ایران، تهران: امیرکبیر.
حائری، عبدالهادی (1380). نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویۀ تمدن بورژوازی غرب، تهران: امیرکبیر.
حاجیان‌پور، حمید و انسیه حسینی شریف (1393). «انگیزۀ دول اروپایی از ارسال مبلغان مسیحی به ایران در دورۀ صفویه»، پژوهش‌های تاریخی، س 50، ش 2.
خاتون‌آبادی، محمدحسین بن عبدالباقی الحسنی الحسینی (بی‌تا). رد پادری، کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، چاپ سنگی، شمارۀ ثبت 11357، شمارة 3953.
دلاواله، پیترو (1370). سفرنامه، ترجمۀ شجاع‌الدین شفا، تهران: علمی و فرهنگی.
دوسرسو (1364). علل سقوط شاه سلطان حسین، ترجمۀ ولی‌الله شادان، تهران: کتاب‌سرا.
رز کریوس (1391). «روابط ایران با کمپانی‌های تجار اروپا»، تاریخ ایران کمبریج، ترجمۀ تیمور قادری، ج 7، قسمت اول، تهران: مهتاب.
شاهرودی خراسانی، احمد بن محمدعلی بن محمدکاظم (1343ق). ازاله الاوهام فی جواب ینابیع الاسلام، چاپ سنگی، کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ ثبت 12048.
شعبانی، رضا (1375). تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشار، تهران: قومس.
شفق‌زاده، رضا (1339). نادرشاه از نظر خاورشناسان، تهران: تابان.
طاهری، علی (1392). «مناظرات مذهبی مبلغان مسیحی در عصر صفوی»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
عظیم‌زاده، طاهره (1376). «درآمدی بر ردیه‌نویسی دینی در عصر صفویه و دوران نخستین قاجار»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 61.
علوی العاملی، احمد بن زین العابدین (1030ق). مصقل‌الصفا در تجلیه و تصفیۀ آیینۀ حق‌نما در رد مذهب نصاری، نسخۀ خطی، کتاب‌خانۀ مجلس، شمارۀ 65011.
فاندر، آر. سی. جی (1862). میزان‌الحق، لندن، چاپ سربی، کتاب‌خانۀ مرکزی دانشگاه تهران: شمارۀ ثبت c/1723.
فره‌وشی، بهرام (1370). نامه‌های شگفت‌انگیز از کشیشان فرانسوی در دوران صفویه و افشار، تهران: اندیشۀ جوان.
فلسفی، نصرالله (1369). زندگانی شاه عباس بزرگ اول، ج 3، تهران: علمی.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1348). یکصد و پنجاه سند تاریخی از جلایریان تا پهلوی، تهران: چاپ‌خانۀ ارتش.
قائم‌مقامی، جهانگیر (1350). «مسئلۀ لازاری‌ها در ایران»، بررسی‌های تاریخی، س 6، ش 6.
کاشانی طهرانی، محمدتقی بن حاج ملا محمدحسین تاجر (1305ق). هدایه‌الجاهدین، کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، چاپ سنگی، شمارة ثبت 73215.
کروسینسکی، تادوش (1363). سفرنامه: یادداشت‌های کشیش لهستانی در عصر صفوی، ترجمۀ عبدالرزاق دنبلی، به کوشش مریم میراحمدی، تهران: توس.
الگار، حامد (1369). دین و دولت در ایران: نقش عالمان در دورة قاجار، ترجمة ابوالقاسم سری، تهران: توس.
لارودی، نورالله (1388). نادر پسر شمشیر، تهران: پارسه.
لاکهارت، لارنس (1343). انقراض سلسلۀ صفویه و ایام استیلای افغان، ترجمۀ مصطفی قلی عماد، تهران: تابان.
مدرس تبریزی، محمدعلی (1374). ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنبه او القل یاکنی و القاب، ج 6، تهران: خیام.
مهدوی، هوشنگ (1388). روابط خارجی ایران، تهران: امیرکبیر.
میراحمدی، مریم (1363). دین و مذهب در عصر صفویه، تهران: امیرکبیر.
مینوی، مجتبی (1369). تاریخ و فرهنگ، تهران: خوارزمی.
نراقی، احمد (1243ق). سیف‌الامه، کتاب‌خانۀ مجلس شوای اسلامی، چاپ سنگی، شمارۀ ثبت 65053، شمارۀ قفسه 4982.
نظری، مرتضی (1371). بررسی شیوه‌های تبلیغاتی مسیحیت علیه اسلام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
نوایی، عبدالحسین (1369). ایران و جهان، ج 2، تهران: هما.
هدایتی، هادی (1391). تاریخ زندیه، تهران: دانشگاه تهران.
همدانی، محمدرضا کوثر علیشاه (1247ق). مفتاح‌النبوه، کتاب‌خانۀ مجلس شورای اسلامی، چاپ سنگی، شمارۀ ثبت207492، شمارۀ قفسه 16327.
همراز، ویدا (1391). مبلغان مسیحی در ایران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
والدبورگر، آندراس (1379). مبلغان آلمانی در ایران، ترجمۀ علی رحمانی، حسین رضوی و لادن مختاری، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
وحید بهبهانی، آقامحمدعلی بن علامه (کرمانشاهی) (1390). رد شبهات‌الکفار، قم: علامه بهبهانی.
 
A Chroniclel of the Carmelites in Persia and the papal Mission of the XV111th and XV111th centuries (1939). Vol. 1, 2, London: eyre and sppottiswoode.
Arberry, A. J. (1973). Religion in Middle East, Vol. 2, London: Cambridge.
Walterfield, Robin. E. (1973). Christians in Persia, London: Gorge Allen and Uniwin.