نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشگاه بین‌المللی قزوین

چکیده

در طول تاریخ جهان اسلام از جمله حوادث و وقایع بسیار مهمی که از آن در میان مسلمانان عموماً و در بین ترکان و ایرانیان خصوصاً با افتخار و سربلندی یاد می‌شود «نبرد ملاذگرد» است. آن حادثه در 463 ق/ 1071 م بین آلب‌ارسلان سلطان سلجوقی و رومانوس دیوگنس امپراتور بیزانس صورت گرفت و درنهایت پیروزی از آنِ آلب‌ارسلان گردید. اهمیت و جایگاه آن حادثه و نیز آثار و نتایج کوتاه یا درازمدت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، و دینی آن در بین دو جهان متفاوت یعنی اروپای مسیحی و جهان اسلام باعث توجه و انگیزش جدی مورخان گذشته و محققان امروزی بر آن حادثه گردیده است. دربارۀ این‌که چه عامل یا عواملی در شکست رومانوس و پیروزی آلب‌ارسلان نقش اساسی داشته اظهارنظرهای گوناگونی شده و از عوامل مختلفی سخن گفته‌اند. حقیقتاً نمی‌توان هیچ‌یک از عوامل مطرح‌شده در منابع اصلی یا تحقیقات بعدی را نادیده گرفت یا نادرست تلقی کرد؛ اما سؤال اصلی این است که در میان عوامل متعدد مطرح‌شده عامل مذهبی و باورهای دینی از چه جایگاهی برخوردار بوده است؟ بر اساس فرضیة مقالة حاضر اعتقادات دینی و عنصر معنویت نه تنها همچون عوامل دیگر عاملی مؤثر در پیروزی سپاه سلجوقی بوده بلکه مهم‌ترین و اساسی‌ترین عامل آن پیروزی نیز بوده است. مغفول ماندن این مقوله در نگاه و قلم مورخان و متون اصلی غیراسلامی (بیزانسی، یونانی، مسیحی، ارمنی، و ...) از یک‌ سو و به صورت مستقل و جدی مطرح نشدن آن از سوی محققان و مورخان معاصر اسلامی و غیراسلامی از سوی دیگر، نگارنده را بر آن داشت تا پژوهشی مستقل با اتکا به منابع اصلی و استفاده از برخی تحقیقات مهم به روش توصیفی‌ ـ ‌تحلیلی ارائه کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Role of Religious Components and Beliefs in the Victory of the Seljuq Army in the Battle of Manzikert

نویسنده [English]

  • Zekrollah Mohammadi

چکیده [English]

One of the important events in the history of the Islamic world which is often a source of pride for Turks and Persians is the battle of Malazkirt. This was a battle fought in 1071 between the Seljuq sultan, Alp Arslan, and the Byzantine emperor, Romanos IV Diogenes, and ended with the victory of Alp Arslan. The importance of this event and its short- and long-term political, social, economic, cultural and religious outcomes and effects in two different worlds, namely the Christian Europe and the Islamic world, have ever since drawn the attentions of many historians and scholars of the past and present. Many ideas have been proposed as to the fundamental reason(s) of Romanos defeat and Alp Arslan’s victory, and many factors have been discussed. None of the factors discussed in the primary and later sources and researches can be ignored or rejected, yet one important question one can ask about this battle is as to the place of religious factors and beliefs in this event. This paper hypothesized that spirituality and religious beliefs were not only a factor contributing to the victory of the Saljuq army, but they in fact formed the most important and fundamental factor. The fact the factor was overlooked in the non-Islamic (Byzantine, Greek, Christian, Armenian etc.) primary sources and that still there is no independent and serious contemporary research work on it led the author to offer an independent descriptive-analytical research work, based on primary sources and some other important studies, about the role of religious factors in the battle of Malazkirt.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Alp Arslan
  • Romanos Diogenes
  • Battle of Malazkirt
  • religious reliefs
  • spiritual elements (faith
  • jihad
  • martyrdom etc.)
منابع
قرآن کریم.
ابن العبری، غریغوری (1992). تاریخ مختصرالدول، تحقیق انطون صالحانی الیسوعی، بیروت: دار الشرق.
ابن نحاس، ابو زکریا احمد بن ابراهیم (1423 ق/ 2002 م). مشارع الأشواق الی مصارع العشاق، تحقیق و دراسه ادریس محمد علی و محمد خالد اسطنبولی، بیروت: دار البشائر الاسلامیه.
راوندی، محمّد بن علی بن سلیمان (1364 ش). راحة الصّدور و آیة السّرور در تاریخ آل سلجوق، به تصحیح محمد اقبال و به انضمام حواشی و فهارس با تصحیحات لازم مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
ریچاردسون، اف. ام. (1365 ش) روحیة جنگی و عوامل روانی در جنگ، ترجمة پیروز ایزدی، تهران: دانشگاه امام حسین (ع).
میرخواند، سید حامدالدین محمد بن برهان‌الدین خاوندشاه بن کمال‌الدین (1339 ش). روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفاء، ج 4، تهران: مؤسسة خیام و انتشارات پیروز.
 
Aksarayi (1943). Müsameratü'l-ahbar ve Müsayeretü'l-ahyar. Yay. Osman Turan. Ankara. T. T. K. Yayını.
Bundari (1943). Zübdetü'n-nusra ve Nuhbetü'l-usra. Çev. Kıvameddin Burslan. Istanbul. T. T. K. Yayını.
Cahen C. (1972). İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı, Çev, Zeyneb Kerman, TM. XVII.
Hüseyni (1943). Ahbarü'd-devleti's-Selçukiyye, (trc. Necati Lugal), Ankara. T. T. K. Yayınları.
İbnü'd-Devadari (1961). Kenzü'd-dürer ve Camiü'l-gurer. Yay Salahüddin el-Müneccid, kahire, Cilt VI.
İbnü'l-Adim, Ebü'l-Kâsım Kemâleddin Ömer b. Ahmed (1976). Bugyetü't-taleb fi Tarihi Haleb. (Selçuklularla ilgili Haltercümeleri Yay. Ali Sevim), T. T. K. Yayınları.
İbnü'l-Adim, Ebü'l-Kâsım Kemâleddin Ömer b. Ahmed (1996/ 1417). Zübdetü'l-Haleb min Tarihi Haleb. thk. Halil Mansur. Beyrut, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
İbnü'l-Cevzi, Ebü'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman b. Ali, (1995/1415). el-Muntazam fî tarihi'l-müluk ve'l-ümem, thk. Süheyl Zekkar, Beyrut, Dârü'l-Fikr, Cilt IX.
İbnü'l-Esir (2008). El-Kamil fi't-tarih. (trc. Abdülkerim Özaydın), Hikmet neşriyat, İstanbul, Cilt VIII.
İbnü'l-Ezrak (1959). Tarihü Meyyafarikin ve Amid. Mervanlılar kısmını Yay. B. A. Avad, kahire.
İbnü'l-Kalanisi, Ebû Ya'la Hamza b. Esed (1983/1403). Târîhu Dımaşk, thk. Süheyl Zekkar, Dımaşk, Dâru Hassan.
Kafesoğlu, İbrahim, Malazgirt, İA, VII.
Kafesoğlu, İbrahim (1970). Malazgirt Meydan Muharebesi, Diyanet İşleri Başkanliği Dergisi, dini ahlaki edebi mesleki dergisi, Temmuz-Ağustos, sayı 98-99.
Köymen, Mehmet Altay (2011). Büyük selçuklu imparatorluğu tarihi, Alparslan ve zamanı, T. T. K, Ankara.
Reşidüddin (1960). Camiü't-tevarih. Yay. Ahmet Ateş. Ankara. Cilt 2, cüz 5, T. T. K.Yayınları.
Savvıdıs, Aleksis G. K. (1994). Selçuklu Sultanı Alp Arslan ve Bizans, Çeviren: Esin Ozansoy, Tarih Dergisi, Sayı 35.
Sevim, Ali (1971). Malazgirt Meydan Savaşı, Ankara.
Sibt İbnü'l-Cevzi (1968) Mir'atü'z-zeman fi Tarihi'l-ayan (Selçuklularla ilgili kısımları Yay. Ali Sevim). Ankara. D. T. C. Fakültesi Yayınlari.
Sümer, Faruk ve Sevim, Ali (1971). İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı (Metinler ve Çeviriler) TTK, Ankara.
Yınanç, Mükrimin Halil (1942). Malazgird,e doğru, Ülkü Mec. yeni seri sayı 24, Ankara.